Un Togoad anvet da vaer e Sant-Kouled [Un Togolais élu maire à Saint-Coulitz]

01 avril 1989
02m 10s
Réf. 00540

Notice

Résumé :

An Togoad Kofi Yamgnane a zo bet anvet da vaer e Sant-Kouled, e-kichen Kastellin, er bloavezh 1989. Pennad-kaoz gantañ ha gant tud eus ar gumun. [Portrait de Kofi Yamgnane, un togolais arrivé à Brest dans les années 60. Il est élu maire de la commune de Saint-Coulitz, près de Chateaulin, en 1989.]

Date de diffusion :
01 avril 1989
Source :
FR3 (Collection: An taol lagad )
Personnalité(s) :
Langue :
Breton

Éclairage

Ganet eo Kofi Yamgnane d'an 11 a viz here 1945 e Bandjeli e Togo an hanternoz. Mab eur metalour deuet da veza labourer douar, Kofi a oa sañset da jom eno da gendelher war roudou e dadou-koz. Seiz bloaz eo Kofi pa en em gav gand an tad Dauphin hag a houlenn e teufe ar paotr da studial e skol kenta derez Sant-Varzin, e Bassar. Labourad mad a ra er skol ha mond a ra e 1957 d'ar skolaj Sant-Jozef e Lome, kerbenn an Togo. E 1964 e pak e vachelouriez. D'ar poent-ze, kalz a vroiou a ro yalhajou arhant d'ar re yaouank euz an Afrik evid dond da studial en o bro. C'hoant e-neus Kofi, pell zo dija, mond da studial e broiou estren med ne oar gwall vad da beleh mond. Hep gouzoud dezañ, kaoziou a zo diwar e benn, etre rener ar skolaj ha pennou braz e Frañs, evid ma'z afe Kofi da studial di : gouarnamant ar Frañs a asant rei arhant evid stummadur paotr Bandjeli. E miz gwengolo 1964 eh en em gav neuze Kofi Yamgnane evid ar wech kenta e Breiz, e lise Kerichen e Brest, evid studia ar matematikou. Er mare-se eo e ra anaoudegez gand Anne-Marie. Mond a ra goude-ze d'ar skol-veur. Paket gantañ e DUES e matematikou ez a endro d'e vro.

Med e galon zo chomet e Penn-ar-Bed gand Anne-Marie ha ne fell ket dezañ beza kelenner. Dond a ra neuze endro da Vrest, dimezi gand Anne-Marie e 1969 ha paka e aotregez war ar matematikou. Azaleg neuze e sav c'hoant ennañ dond da veza ijinour a labouriou publik. Mond a ra neuze da Raozon e-pad daou vloaz ha paket gantañ e ziplom e ra e Yann a vil vicher. E 1972, e vaouez Anne-Marie, a dremen ar hapes ha kaset eo da gastellin d'ober skol. D'ar mare-ze, Kofi 'neus ket a labour stabil, setu ar famill a ya da heuil Anne-Marie ha feurmi a reont eun ti war ribl ars ter Aon, e Sant-Kouli. E 1974 e kav labour en DDE da zevel ponchou war hent-tiz Kemper-Brest. E 1975 e teu da veza frañsez. E pad 9 vloaz e labour en DDE hag ober a ra labour eun ijinour, daoust dezañ nompas beza ijinour. E 1977 eh en em lak en-dro da studia stard evid dond a-benn da baka ar honkour da vond e skoliou ar Mines, e Nancy. E 1981, ijinour da vad eo ha lakaet eo e penn al labouriou publik e Kemper. Azaleg 1989 e ra ive war dro kalite al lojamanchou.

Abaoe 1972 emañ ar famill Yamgnane e Sant-Kouli : daou vugel a zo bremañ ha klask a ra Kofi rei eun tamm birvidigez d'ar gêriadenn. Diouer a zo a gevredigeziou e Sant-Kouli, an dud n'o-deus ket a zigarez d'en em weled. E 1976, Kofi asamblez gand tud all a ro lañs d'eur fest-noz da geñver deiz pardon ar barrez. E 1983, votadegou zo evid ar mêriou. Abaoe 30 vloaz emañ ar memez hini e penn ar gomun hag eul listenn nemed ken. Lod o-defe c'hoant cheñch an traou. Goulenn a reer ouz Kofi kemer penn an opozision ha sevel eul listennad a gleiz. Estrañjour, frañsez abaoe eun nebeud bloaveziou hepken ha du ouspenn : Kofi a soñj dezañ 'neus chañs ebed da hounid. Med tud Sant-Kouli o-deus fiziañs ennañ. E tro genta ar voterez e-neus ar memez niver a voueziou gand ar mêr koz. Ne 'z a ket ar maout gand listenn Kofi en eil tro, med komañset eo e vuez politikel. E miz even 1983 e kemer e gartenn er PS. E-pad 6 bloaz emañ barz kuzul ti-kêr Sant-Kouli en tu enep. D'ar 24 a viz meurz 1989, evid eleksionou ar mêriou, ez a ar maout an taol-mañ gand Kofi.

Eun eleksion evel hini Sant-Kouli a zo eun dra ordinal e parreziou bihan diwar-ar-mêz. Tost eo ar gomun deuz unan all kalz brasoh. Deuz eun tu, tud nevez a zo deuet da jom e Sant-Kouli med labourad a reont e Kastellin : ne vezont ket er gêr nemed en noz. Deuz eun tu all ema bed an douar : peisanted hag a zo e penn ar barrez abaoe bloaveziou. En em gleved a ra an dud nevez en em gavet ha labourerien douar hag o-deus c'hoant gweled an draou o cheñch. Personelez Kofi eo 'neus lakeet an emgleo da dalvezoud. A-benn-ar-fin, ar votadeg-mañ n'eo ket bet dreist-ordinal. Koulskoude, kantadou a journalisted deuz ar bed a-bez a zeu da Zant-Kouli. Dont a ra eleksion mêr du Sant-Kouli da veza eun arouez abalamour dreist-oll d'an tabutou a zo, d'ar mare-ze, e Frañs diwar-benn plas an estrañjourien nevez en em gavet. E miz mae, e laka Kofi war-zao "kuzul ar re fur" evid rei eur plas deread en-dro d'ar re goz e-barz buez ar barrez. Tud ar barrez, paket ganto o 60 vloaz pe ouspenn, a vot evid choas 9 den deuz o oad hag a roio da entent o soñj e kuzul an ti-kêr. Evid ar menoz-mañ e-neus bet Kofi ar "prix national du civisme" e miz ebrel 1990 ; er memez bloavez eo bet dilennet "Breizad ar bloavez" gand Armor-Magazine.

Sekretour stad e vo euz 1991 beteg 1993. Kuzulier rann-vro e vo e Breiz, euz 1992 beteg 1997, ha kuzulier meur Penn-ar-Bed azaleg 1994 beteg 2007. Depute bro Gastellin e vo deuz 1997 beteg 2002 : er bloavez-se ned aio ket ar maout gantañ.

E 2005, goude maro prezidant an Togo Gnassingbe Eyadema e sav c'hoant ennañ lakaad e ano evid beza prezidant an Togo. E miz ebrel 2005, a-benn-ar-fin e cheñch soñj. Med azaleg miz mae 2005 beteg miz c'hwevrer 2008 e-neus dalhet eur blog gouestlet da vuez politikel ar vro. E penn kenta 2009, emañ adarre war ar renk evid dond da veza prezidant an Togo e 2010. Diêz eo rag pennou braz an Togo a raio o zeiz posubl evid miroud outañ da veza war ar renk. Red eo dezañ dilezel ar vroadelez a Frañs, n'en-deus ket droad d'ober bodadegou ofisiel, ne hell ket kaozeal en tele, journaliou ar vro ne reont ket forz anezañ. Ouspenn-ze, tud an tu a enep ne fell ket dezo digemer anezañ. Da 63 bloaz, paotr Bandjeli a zo en-dro en e vro, c'hoant gantañ, evid doare, mond beteg penn e hent.

Marie-Françoise Keramprant – CRBC - UBO / UBE Brest

Un nebeud levrioù

Hervé Quéméner, Kofi, Histoire d'une intégration, Editions Payot, Paris, 1991.

Version française

Kofi Yamgnane est né le 11 octobre 1945 à Bandjeli dans le nord du Togo. Fils de métallurgiste devenu agriculteur, il aurait dû poursuivre le chemin tracé par ses ancêtres et rester au pays. Mais un jour, alors qu'il a sept ans, il croise le père Dauphin à Bandjeli qui demande à ce que le garçon vienne étudier à l'école primaire Saint-Martin de Bassar. Bon élève, il rejoint en 1957 le collège Saint-Joseph de Lomé, capitale du Togo. En 1964, il passe le baccalauréat. A cette époque, beaucoup de pays attribuent des bourses aux enfants africains afin de les inciter à venir étudier chez eux. Depuis longtemps déjà, Kofi souhaite partir étudier à l'étranger mais il ne sait pas vraiment où aller. A son insu, des tractations ont lieu entre le directeur du collège et les autorités françaises : le gouvernement français lui accorde donc une bourse d'étude. En septembre 1964, Kofi Yamgnane arrive en Bretagne pour étudier les mathématiques au lycée de Kerichen à Brest. C'est à cette époque là qu'il rencontre Anne-Marie. Il va ensuite à l'université. Après avoir obtenu un DUES de mathématiques, il retourne dans son pays.

Mais son coeur est resté dans le Finistère auprès d'Anne-Marie, et il n'a pas la vocation pour être enseignant. Il revient à Brest, épouse Anne-Marie en 1969 et passe une licence de mathématiques. C'est alors que germe en lui l'idée de devenir ingénieur des travaux publics. Il passe donc deux ans à Rennes et, son diplôme en poche, il fait des petits boulots. En 1972, sa femme, ayant obtenu le CAPES, est nommée professeur à Châteaulin. Comme Kofi n'a pas de travail stable, la famille suit Anne-Marie et ils louent une maison sur les bords de l'Aulne, à Saint-Couliz. En 1974, il intègre la DDE de Quimper et s'occupe de la réalisation d'ouvrages d'art pour la voie express Quimper-Brest. En 1975, il obtient la nationalité française. Pendant neuf ans, il fait le travail d'ingénieur sans en avoir la qualification. En 1977, il prépare le concours d'entrée à l'école des Mines de Nancy. En 1981, devenu ingénieur, il prend la direction des ouvrages d'art à Quimper. A partir de 1989 il est aussi chargé de la qualité des logements.

Depuis 1972 la famille Yamgnane habite Saint-Coulitz : deux enfants sont nés et Kofi essaie de redonner vie au village. Le manque d'associations rend difficile les rencontres entre les habitants. En 1976, Kofi et quelques autres mettent en place un fest-noz le jour du pardon de la paroisse. En 1983, des élections municipales ont lieu. Depuis 30 ans, une seule liste existe menée par le même homme. Certains souhaiteraient que cela change. On demande à Kofi de prendre la tête de l'opposition en créant une liste de gauche. Etranger et noir de surcroît, l'intéressé, Français depuis peu, pense qu'il n'a aucune chance. Mais les gens de Saint-Coulitz lui font confiance. Au premier tour il obtient le même nombre de voix que le maire sortant. Il ne remporte pas les élections au second tour, mais sa vie politique a débuté. En 1983, il adhère au parti socialiste. Durant 6 ans, il sera dans l'opposition au conseil municipal de Saint-Coulitz, et le 24 mars 1989 il sort cette fois vainqueur des élections.

L'élection de Saint-Coulitz est un évènement ordinaire dans cette petite commune rurale, géographiquement proche d'une agglomération beaucoup plus grande. D'un côté, de nouveaux résidents sont venus s'installer à Saint-Coulitz, mais travaillent à Châteaulin et ne rentrent que le soir. D'un autre côté, des représentants du monde paysan sont à la tête de la commune depuis des années. Une coalition s'établit entre les agriculteurs souhaitant le changement et les nouveaux habitants. Le charisme de Kofi a fait le reste. Au final, c'est un non-évènement. Cependant, des centaines de journalistes du monde entier se rendent à Saint-Coulitz. Les élections municipales de Saint-Coulitz deviennent un symbole en raison des débats engagés en France à cette époque sur la place des immigrés dans le pays. Nouvellement élu, Kofi met en place au mois de mai le "Conseil des sages" afin de redonner aux anciens une place dans la vie municipale. Les gens de la commune de 60 ans et plus votent afin d'élire 9 personnes de leur âge pour les représenter et faire entendre leurs préoccupations au conseil municipal. Cette initiative vaudra à Kofi le "Prix national du civisme" en avril 1990 ; cette même année, il se voit discerner aussi le prix de "Breton de l'année" par Armor-Magazine.

De 1991 à 1993, il sera secrétaire d'Etat ; de 1992 à 1997 conseiller régional et conseiller général du Finistère de 1994 à 2007. Il sera élu député de la circonscription de Châteaulin de 1997 à 2002, date à laquelle il perdra son mandat.

En 2005, après la mort du président Gnassingbe Eyadema au Togo, il envisage de se présenter aux élections d'avril 2005 avant de renoncer finalement à cette idée. Mais à partir de mai 2005 et jusqu'au mois de février 2008, il a tenu un blog consacré à la vie politique du pays. Début 2009, il est de nouveau en lice pour la présidence togolaise de 2010. La partie est difficile car les autorités du pays font "des pieds et des mains" pour l'empêcher de se présenter. Il lui faut renoncer à la nationalité française ; il lui est interdit d'organiser des meetings officiels ; il n'a pas le droit de donner de conférences de presse à la télévision ; les journaux du pays ne lui accordent aucun intérêt et l'opposition ne veut pas l'accueillir. A 63 ans, le garçon de Bandjeli est de retour chez lui et semble déterminé à aller jusqu'au bout de son projet.

Marie-Françoise Keramprant – CRBC - UBO / UBE Brest

Bibliographie

Hervé Quéméner, Kofi, Histoire d'une intégration, Editions Payot, Paris, 1991.

Marie-Françoise Keramprant

Transcription

Inconnu
Eñ zo digoueet, setu e-neus bet ar muia a voueziou. Ema an droad da veza mêr, mad.
Fañch Broudic
Ne ra ket forz deoh 'viche deuet deuz an Togo pe deuz leh all ?
Inconnu
Ba, nann, me anvez anezañ mad bremañ. N'eo ket ganet 'barz ar vro med pell zo 'ma o chom e Sant Kouli. Ya, ni anvez anezañ pell 'zo, ema o chom en hon hichenn aze.
Fañch Broudic
E Sant-Kouli n'eus ti koñverz ebed, paz memez eun ostaleri. N'eus skol ebed, paz memez er vourh : tra ken nemed an iliz hag an ti-kêr. Evid en em gavoud da gonta ar gaoz asamblez, an dud na n'eo ket êz deze, ha koulskoude evid Kofi konta ar gaoz a ra vad.
Kofi Yamgnane
La rencontre c'est tout. C'est l'essentiel pour moi, la vie c'est la convivialité, il faut véritablement que les gens se voient, c'est comme ça que en discutant entre eux ils finissent par se comprendre et se connaître et se supporter. On ne peut pas vivre seul et être heureux, ce n'est pas possible. Vous continuez tout droit après le virage, première route à droite, vous descendez tout droit, c'est au bord de l'Aulne, Monsieur Hervé Blouay, c'est ça.
Inconnu
Merci.
Kofi Yamgnane
Allez.
(Bruits)
Fañch Broudic
N'eus den jenet ebed e Sant-Kouli o kaoud eur mêr du, memez ma 'h int ar re genta er Frañs a-bez o doa bet choazet, evid bezañ mêr, eun den hag a zo deuet euz an Afrik.
Koulizh Kedez
Kofi zo deuz eur meuriad eur bihan niver 'giz ar Vretoned e Bro-Hall e Bro Dogo.
Fañch Broudic
Petra a ra deoh kaoud unan du da vêr ?
Koulizh Kedez
C'hwi 'oar tre deuz ma menoziou, deuz ma zoñj, deuz ma spered, deuz... ar pez a vez kavet e-barz ma skridou, me 'gav din eun tammig atahenerez eo, ma peus c'hoant, evidon. A-hend-all me ne ran ket forz deuz liou ar hrohenn.
Kofi Yamgnane
Je crois que c'est quand même au-delà de mon cas personnel, c'est quand même rassurant quelque part de se dire que Saint Coulitz a fait ce pas-là.