Occitan, qu'es aquò ?

# Presentacion

Aqueste percors prepausa de situar la lenga occitana a travèrs de l'espaci e de l'istòria, en particular la de las darrièras decennias.

 

Introduccion

L’occitan es una lenga romanica que designa l’ensemble de las varietats que pòdon èsser amassadas jol tèrme de lenga d’òc (per oposicion a las varietats d'oïl). D’un punt de vista dialectal, se desgatja sièis dialèctes regropats en tres grands ensembles : l'occitan meridional (lengadocian e provençal), l’occitan septentrional (lemosin, auvernhat, vivaroalpenc) e lo gascon. Sa proximitat lingüistica amb lo catalan permet de mai de definir un ensemble occitanoromanic de delà dels limits fixats tradicionalament pel galloroman. Una de las caracteristicas de l’occitan es l’espandida de son airal lingüistic. En França, recobrís un espaci considerable, que correspond a quatre regions administrativas (Auvèrnhe-Ròse-Aups, Novèla-Aquitània, Occitània, Provença-Aups-Còsta d’Azur), 34 departaments ou encara uèch acadèmias. De delà de las frontièras administrativas de França, s’espandís en Itàlia, dins un dotzenat de valadas piemontesas [1], e en Espanha, dins lo Val d’Aran.

[1] I cal apondre una enclava « vaudesa » en Calàbria, Guardia Piemontese, dempuèi lo sègle XIV.

# Qualques rapèls istorics

Se a l’Edat Mejana, lo latin demòra encara la lenga que servís pels domenis escriches e religioses, se vei tanben emergir a aquela epòca d’escriches en lenga vulgara. Los primièrs vertadièrs tèxtes occitans conservats datan del sègle XI mas lo succès dels trobadors permet, als sègles XII e XIII, d’espandir mai massissament encara l’usatge d’aquela lenga als registres escrich, administratiu, juridic o scientific occitan. Aquel usatge de l’occitan dins los registres oficials e prestigioses se desvolopa considerablament fins a la primièra meitat del sègle XV, mas descreis apuèi pauc a pauc amb la progression de l’usatge del francés oficial escrich.

L’abandon progressiu s'acompanha de la pèrda de las convencions graficas medievalas al profièch d’una notacion de l'oralitat dialectala amb l’ajuda del sistèma grafic del francés. De mai en mai, la produccion escricha se redutz als registres populars o religioses (literatura carnavalesca, Nadalets, etc.), quitament se d’autors contunhan de defendre la dignitat literària de l’occitan.

La Revolucion francesa, en ligant l'idèa de progrès e d'unitat republicana a la practica del francés, finís per difusar l’idèa de la superioritat naturala de la lenga oficiala. Es amb l’escolarizacion obligatòria, a la fin del sègle XIX, que se met en plaça un processus massís de substitucion lingüistica dins l'usatge oral e que s’interromp progressivament la transmission familiala de la lenga occitana. La francizacion tòca d’en primièr las vilas puèi ganha las populacions ruralas, de mai en mai sovent constrenchas de s’exiliar cap a las vilas, París, o los grands centres urbans. Plan segur lo francés que s’es progressivament mes en plaça dempuèi qualques sègles dins lo Miègjorn es pas lo de París, mas un francés elaborat a partir d’un substrat fonologic occitan. Se caracteriza non solament per un accent meridional mas tanben per la francizacion d’un molon de formas occitanas importadas dins lo francés regional.

# Doas nòrmas graficas principalas

# La nòrma classica

Long del sègle XIX, la reviscolada progressiva d’interès per l’occitan a afavorit, per fòrça autors, la volontat de restablir la grafia classica, autrament dich lo sistèma autonòme d’escritura qu’aviá mes en plaça l’occitan medieval. Es en particular lo cas del Lengadocian Fabre d’Olivet (1803) o del Provençal Simon-Jude Honnorat (1846). Al començament del sègle XX, la grafia classica de Perbòsc e Estieu a conegut un certan succès. Mas i aviá pas encara de nòrma precisa, s’agissiá pas que de convencions pro imprecisas. Lo Lengadocian Loís Alibèrt publiquèt en 1935 sa Gramatica Occitana. Aquel obratge es lo punt de despart d’una vertadièra nòrma qu’apelam nòrma classica que l’usatge n’es vengut majoritari uèi. S’inspira del foncionament de la nòrma del catalan qu’es estada elaborada dins las annadas 1910 per Pompeu Fabra. La nòrma classica a pres un vam important pendent la segonda meitat del sègle XX gràcias al sosten de l’Institut d’estudis occitans (IEO), fondat en 1945. La nòrma classica s’es alara difusada dins los ans 1950 e a aquesit un usatge majoritari dins Occitània tota long dels ans 1960-70. Es uèi lo sol sistèma que siá disponible dins la totalitat dels dialèctes d’òc.

# La nòrma mistralenca

Al costat de la nòrma classica, la nòrma mistralenca es un autre sistèma important dins la vida contemporanèa de l’occitan. En 1853, l’escrivan provençal Josèp Romanilha prepausèt una ortografia precisa pel provençal en s'apiejant principalament sus las abitudas de notacion a la francesa. L’associacion del Felibritge, fondada en 1854, adoptèt aquel sistèma. Pendent la segonda meitat del sègle XIX, lo prestigi de Mistral e del Felibritge espandiguèt l’usatge de la nòrma mistralenca dins l’ensemble d’Occitània. Foguèt adaptada als autres dialèctes que lo provençal. Aprèp la mòrt de Mistral, en 1914, lo Felibritge perdiguèt una partida de son dinamisme quitament s’es demorat fins a ara una associacion importanta. Lo Felibritge es partejat entre la nòrma mistralenca, utilizada en particular pel Felibritge provençal e la nòrma classica, utilizada massissament endacòm mai.

# Lo vam de l’occitanisme contemporanèu - L’occitan uèi

Tre la mesa en plaça de l’escòla obligatòria, demòra pas gaire d’espaci per la defensa publica de l’occitan. Quitament se en 1911 Joan Jaurés emet ja l’idèa que la coneissença de l’occitan es un atot que permet una aquisicion mai rapida de las autras lengas romanicas ; quitament se l’occitan es encara de còps la lenga de la revendicacion sociala (es lo cas a l’ocasion de la revòlta dels vinhairons en 1907) o es esporadicament utilizat dins de discorses publics (lo 1èr de mai de 1905, Joan Jaurés utiliza l’occitan per l’inauguracion de la cooperativa viticòla de Marauçan, prèp de Besièrs), manca encara a la lenga las aisinas tecnica que permetrián de la definir coma una lenga a part entièra.

La creacion de l'IEO (Institut d’estudis occitans), a la sortida de la Segonda Guèrra mondiala, va contribuir a donar un vam novèl a la lenga occitana. Tot en promovent la nòrma classica e en sostenent la creacion literària, l’IEO a ensajat de far de l’occitan non pas mai solament un objècte d’estudi, a la manièra dels estudis romanics, mas una aisina de comunicacion e de pensada modèrna. Orienta pauc a pauc son accion cap a la reconquèsta sociala de la lenga. L’escòla qu’aviá contribuit a la substitucion lingüistica ven alara l’esper d’una reconquèsta possibla de la lenga. Un dels aquesits institucionals màgers del sègle XX per l’occitan coma per totas las autras lengas de França serà la promulgacion de la Lei Deixonne (1951) qu’autorizèt l’ensenhament de l’occitan dins las escòlas. Atal, l’occitan a pogut pauc a pauc se desvolopar a totes los nivèls del sistèma educatiu.

Dins los ans 1960, al costat d’un occitanisme « literari », se va desvolopar un occitanisme mai politic. L’occitan ven per la paraula publica un vector de la contestacion sociala e aquesís una audiéncia novèla. Gràcias al vam de la novèla cançon occitana o del teatre militant. A aquel periòde de contestacion se va substituir lentament una amòrsa d’institucionalizacion, e quitament de professionalizacion de l’occitan que menarà a la situacion que coneissèm uèi.

Uèi, se pòt dire que, totas proporcions gardadas, la lenga occitana comença de reïnvestir d’espacis culturals e socials que n’èra absenta. Paradoxalament, mentre que la transmission familiala s’es interrompuda de faiçon irremediabla aprèp la guèrra de 1940, e al moment que s’atudavan los darrièrs locutors vivents (dins las zònas ruralas), s’atuda taben la vergonha, apelada a còps per iperbòla « auto-òdi » e los sondatges fan estat fòrt majoritàriament d’un estacament de las populacions a lor lenga. Lo tèrme de « patois » a perdut de vigor e daissat pauc a pauc de plaça davant l'espandiment del tèrme « occitan » que suscita ara una adesion nacionala e internacionala.

La causida per sondatge del nom de la region Occitània – que truca pasmens una partida dels militants occitanistas de las autras regions occitanas, que se son sentits excluses – es tanben lo signe d’aquel estacament. Cèrta, s’agís de declaracions que son pas totjorn seguidas d’actes (aprentissatge de la lenga, inscripcion dels enfants dins d’escòlas qu’ensenhan l’occitan...), mas s’agís aquí d’un senhal positiu.

La progression del nombre de neolocutors es pas uèi de bon estimar, mas es segur qu’aquela practica de l’occitan es encara luènh de poder compensar lo deficit de mai en mai grand de locutors naturals.

Signe que se es pas un interès, al mens es un respècte e una tolerància mai granda dels poders publics fàcia a l’occitan, un grand nombre de vilas e vilatges an mes en plaça una senhalizacion bilingüa. Aquelas evolucions son probablament la consequéncia, dirècta o indirècta, de la reconeissença publica que l’occitan a comença de ne far l’objècte. Atal, d’encargats de mission a la lenga e a la cultura occitanas son estats recrutats dempuèi los ans 1980 per las regions, los departaments o las vilas.

L’accion revendicativa e lo militantisme cultural an permés la creacion del CIRDÒC (Centre internacional de recèrca e documentacion occitanas) e de l'Institut Occitan, o favorizat la mesa en plaça de primièras basas institucionalas (Lei Deixonne, ensenhament primari, segondari e superior, creacion d'un CAPES puèi d’una agregacion, de las Calandretas e de las classas bilingüas publicas).

Dos organismes se son donat per tòca d’obrar per la normalizacion de la lenga : Lo Congrès,que recampa las principalas associacions occitanas (Associacion internacionala d’estudis occitans (AIEO), Federacion dels ensenhants de lenga e cultura d’òc (FELCO), IEO, Calandreta...) e l’Acadèmia Occitana. Per sa part, lo Felibritge s’es donat per tòca de renovelar la basa indispensabla del diccionari mistralenc Lou Tresor dóu Felibrige, en creant lo Conselh de l’escrich mistralenc.

L’occitan s’es desvolopat de manièra modèsta dins los mèdias. Amb l’autorizacion de las ràdios liuras dins los ans 1980, son aparegudas las primièras ràdios associativas en occitan (Ràdio País, Ràdio Occitània). D’autras an espelit mai recentament. Es lo cas de Ràdio Lengadòc a Montpelhièr. La plaça de l’occitan a la television demòra encara fòrt limitada.

La premsa regionala contunha d’acordar esporadicament una plaçòta a l’occitan, existís qualques revistas d’informacion culturalas o literàrias. En revenge, lo setmanièr d’informacion, La Setmana, entièrament en occitan, a daissat de paréisser en 2018. Aquestas darrièras annadas, lo succès d’Internet a permés un desvolopament sens precedent dels escambis en occitan e permet de crear de ligams entre de personas que partejan un interès comun per la lenga e la cultura (fòrça sites amators o professionals, forums de discussions, revistas electronicas).

Sens lo recors a las messatjariás e autras rets, seriá sens dobte estat malaisit d’acampar los desenats de milièrs de personas que se son retrobadas a Carcassona en 2005 per la defensa de la cultura e de la lenga occitanas, puèi successivament a Besièrs (2007), Carcassona (2009), Tolosa (2012). Çaquelà, la manifestacion de Montpelhièr en 2016 sembla marcar una descreissença del movement.