Reviscòls e creacion

# Presentacion

Aqueste percors retraça lo reviscòl cultural occitan, marcar per un intense desir d'existéncia, de reconeissença de la lenga e de la cultura occitanas.

 

Introduccion

Musica, teatre, poesia, literatura, arts plasticas ... En exumant un passat abondós, los creators contemporanèas de la lenga d’òc s’inscrivon dins un processus que las primièras traças remontan a l’Edat Mejana. S’inscrivon doncas dins una continuitat, mas una continuitat bordada de rompeduras e d’invencions. Una continuitat calada d’un intense desir d'existéncia, de reconeissença de la lenga e de la cultura occitanas.

Long dels sègles, la cultura occitana s’es d’en primièr conscientizada gràcias a de reviscòls creatius solides. Dins aquel processus, las practicas culturalas e artisticas se veson propulsadas coma vectors privilegiats del raionament de l’occitan, tant plan que ne definisson sovent los contorns e los enjòcs.

Aquel borbolh, aquel vam, mas tanben aquesta tension permanenta implican de posicionaments de còps vius, per formar la terranha de la creacion occitana contemporanèa. A travèrs aqueles apròches, a travèrs aquel « agach occitan », ofrisson de canabasses singulars per questionar l’epòca dins la quala la creacion pren fòrma. Que siá a travèrs l’eiretatge o en fasent taula rasa del passat, aquel gèste se desvela plan sovent en fasent pas cas de las concepcions dominantas de la cultura dins nòstra societat. Amai, res predetermina pas vertadièrament las formas que pòdon prene las creacions que tòcan la cultura occitana : perque la dimension occitana es pas un critèri estetic en se. Aquò explica que poscam, dempuèi los ans 1960, la retrobar jos totas las formas possiblas ont s’inventa la societat de deman : sus las luchas o dins la recèrca, dins çò quotidian o çò excepcional, dins lo particularisme o lo globalizat.

A partir dels ans 1960, la cançon vendrà un element important del reviscòl cultural occitan. En 1965 sortís un disc, Gui Broglia canta Robèrt Lafont. Sol amb la guitarra, lo Montpelhierenc, alara estudiant en medecina, i interprèta de tèxtes poetics del celèbre pensaire occitanista. Aquò serà lo primièr disc dins son genre.

Gaire de temps aprèp, Ives Roqueta impulsa la creacion d’un ostal de disques a Besièrs. La cançon en lenga d’òc es son centre neuralgic. Son nom ? Ventadorn, en referéncia al celèbre trobador. Independent e decentralizat, lo labèl editarà la màger part del reviscòl cançonièr de l’epòca, fins als ans 1980. Cada disc editat permet de finançar lo seguent, los artistas tòcan pas de beneficis. Lo fach de decentralizar un ostal de disques a Besièrs es un gèste fòrt. S’agís aquí d’esperar pas res de la capitala e de l’economia qu’engendra.

En parallèl, mas d’un biais complementari, es tota una cultura populara que resurgís de l’oblit. E amb ela de cants ancians e de bodegas, de danças ritualas e los imaginaris de tota una civilizacion païsana enterrada pel vam de l’industria e las guèrras successivas, mas retrobadas gràcias a d’importantas òbras de collectatges orals, entrepreses tre la fin del sègle XIX per de pionièrs coma lo Landés Félix Arnaudin.

Aquel reviscòl de las musicas tradicionalas duscas ara a pas daissat de prene d’importància, mentre qu’al costat, la cançon serà pauc a pauc abandonada, tre lo mitan dels ans 1980. Al mens, la cançon tala coma èra envisatjada a l’epòca : des cançons-prospèctus militantas, dirèctas, minimalistas, transportablas dins las manifestacions e dins las luchas.

# De vidas, d’imaginaris

Se aquel reviscòl cançonièr s’estaca en primièr luòc a acompanhar los grands movements socials de l’epòca, trobarà tanben son buf dins la literatura. Uèi, son nombroses los musicians que quilhan los ponts entre las doas disciplinas, a l’exemple del Trobador Art Ensemble, que s’ataca a las òbras de Rotland Pecot, Jacme Privat o Franc Bardou. Coma per testimoniar d’un fenomèn literari en plen espandiment, un vam que conta l’uèi e se pèrd alègrament dins las nuanças ofèrtas per aquesta lenga d’ara enlà plenament reconquistada. Max Roqueta, Marcèla Delpastre, Sèrgi Bèc, Bernat Mancièt, Rotland Pecot, Joan Bodon, Ives Roqueta o Robèrt Lafont... Aqueles noms ressonan dins las aurelhas de la jove generacion del baby-boom. Mas abans : Frederic Mistral e lo Felibritge. Mai luènh encara : los trobadors. E, en parallèl, solide, tot çò que transpòrta l’oralitat : sa musicalitat, sos rites, e la preciositat d’una societat preïndustriala qu’aflora encara dins l’intimitat de las familhas.

Quand París s’imprimís, en silenci, sens tust ni violéncia, dins lo fons de nòstres agaches, la creacion occitana contemporanèa renvia a de cosmogonias auturosas. D’imaginaris dins los quals s’entrecròsan, per exemple, la fòrça surrealista del monde animal e l’explosion emancipatritz de las luchas viticòlas, l’inausit d’un matin camargués e l'aspretat d’una grèva minièra.

L’istòria del « Miègjorn », del « Sud » adomergit, colonizat e romantic, amputat de l’interior dins sa poténcia evocatritz, es aicí reversada contra son castrator. L’arquetipe del meridional es, quant a el, renviat dins los limbes del racisme, d’ont emana.

Dempuèi los ans 1960, l’escrich literari occitan avança atal coma per introspeccions, per pensar l’uman, sa condicion e son environament. Marcèla Delpastre dialòga amb los astres, e Bernat Mancièt descriu de visions per l’intermediari d’imatges. Max Roqueta rend tota sa mistica al quotidian, e Robèrt Lafont interròga amb los grands axes.

Se’n sasisson d’autras formas d’expression artisticas : tot es aicí entremesclat. De protestacions lançadas al dessís de Larzac fins a la metropòli marselhesa, de pinedas landesas a las plajas lengadocianas en passant per las bòrias lemosinas, son nombroses los artistas que trabalhan naturalament los camps nombroses qu’ofrís la creacion. Un biais de rapelar que las formas d’expression artisticas se recopan dins un meteis movement creatiu, e que se desvelan coma d’aisinas al servici d’una pensada, d’una idèa o d’una accion.

# Saquejar las frontièras

Un biais, tanben, de rapelar que la quita nominacion de las diferentas disciplinas artisticas en tant que talas, aquesta segmentacion de las disciplinas ont se nomena aicí « musica », aquí « poesia », mai luènh « literatura », es lo fruch d’una concepcion recenta de l’expression culturala, e ideologicament orientada. Un legat d’una concepcion de la cultura dins la quala las « arts » devon volontàriament ocupar una plaça a part, dins çò espectacular, çò original o çò excepcional, a l’escart del quotidian. Atal, dins lo reviscòl occitan que n’es question aicí, las frontièras son sovent permeablas, o quitament invisibilizadas, al mens questionadas en filigrana. Coma un biais, tanben, de rapelar que los trobadors eles-meteisses se distinguissián en tant que poètas mentre que cantavan e magnificavan naturalament lors vèrses en musica, mas sens se dire « musicians », doncas. Coma un biais de rapelar tanben, solide, que l’expression d’un ressentit cultural, quora fa sens per la comunautat d’individús que se’n empara, se’n garça d’aquelas consideracions ligadas a la societat de l’espectacle que i vivèm.

Atal va lo reviscòl festiu popular, a l’exemple del carnaval de Tolosa : entre l’aicí e l’endacòm mai, religar l’uman al còsmos a travèrs una concepcion ciclica de la vida tot en retrobant de rites ancians. Atal van las cantèras bearnesas, al dintre de las qualas i a pas brica de besonh de se declarar cantaire per cantar : lo cant fa sens per cadun dels moments de la vida dels individús, lo rite exercís sa foncion.

Endacòm mai, pasmens, n’es autrament : dempuèi Provença, lo grop Mont-Jòia vòl, plan d’ora, far veire qu’es possible de se professionalizar quand sèm « cantaires e musicians occitans ». Un autre biais d’exprimir un besonh de reconeissença e d’oficializacion de las formes d’expressions ligadas a l’occitan. Aquò empacharà pas los Mont-Jòia de posar tota lor esséncia dins los rites ancestrals e la simbolica populara d’una societat preïndustriala. Aquò los empacharà pas de jogar amb totes los còdis a lor disposicion, de traversar la cultura occitana coma los travèrsa. Es parièr pels bearnés de Nadau, santuarizats per aver trepejat mai d’un còp la prestigiosa scèna de l’Olympia en cantant d’aires populars de la montanha pirenenca.

Es çò meteis, tanben, pels mai recents Còr de la Plana e Cocanha, que posan l’essencial de la poténcia evocatritz de lors projèctes, de lors estatuts de cantairas e cantaires, dins çò anonime que transpòrta l’oralitat.

Se la musica ocupa una plaça a part dins la reconquèsta de la cultura d’òc, es pas forçadament la forma la mai populara. Tre 1968, lo meteire en scèna de Pesenàs Claudi Alranq, artesan del reviscòl del teatre meridional, fonda lo Teatre de la Carrièra. En rejogant tot lo declin de la lenga e la cultura occitanas, mas tanben en denonciant las violéncias de classas e l’uniformizacion de la societat, lo Teatre de la Carrièra emplena las plaças dels vilatges e las salas de las fèstas. Claudi Alranq escriurà un quarantenat de pèças e comptarà demest los menaires d’una disciplina en plena emergéncia : l’etnoscenologia. Uèi, les creacions que tòcan a la cultura occitana son a l’imatge de la creacion en general : multiplas, esclatadas. Amb un fach non negligible : la preséncia de la lenga, l’occitan, encara mal acceptada en França, e que demòra sovent volontàriament mesa a l’escart de tot çò que relèva de çò rasonable o de çò seriós.

Çaquelà, de joves artistas s’impausan dins lo païsatge nacional, en particular dins lo domeni musical, a l’exemple de Sourdure, que mescla pòst-techno e turbinas auvernhatas en lenga d’òc, o lo grop Super Parquet, qu’enflama las scènas dels festenals electrò entre maquinas e cabreta. De projèctes a l’imatge dels labèls Pagans o La Nòvia, per balejar l’espèctre de las possibilitats ofèrt pels repertòris, las practicas e los instrumentariums populars. De projèctes a l’imatge de joves generacions, que cèrcan, experimentan, meton las mans dins la matèria e quilhan, naturalament, de ponts entre musica contemporanèa, pòst-rock, pòst-rap, folk e musicas tradicionalas. De musica cèrta, mas tanben de poesia, que retròba de bufes novèls jos la pluma d’Aurélia Lassaque, Sylvan Chabaud, Rodín Kaufmann o Estelle Ceccarini.

La creacion esposa totjorn los enjòcs ligats a son epòca, n’es lo quite reflècte. Lo domeni occitan i escapa pas, plan lo contrari : dempuèi los ans 1960, investís, deconstrutz e reconstrutz, butassa, interròga. Es doncas dins aqueste anar-tornar permanent, dins aquesta remesa en movement entre çò sabent e çò popular, çò elèit e çò anonime, dins aqueste borbolh de l’identitat plurala que se desvelan las caras, multiplas, de la creacion occitana contemporanèa.

© fòto d'illustracion : Patrice Baccou