Ur person en Enez-Sun [Un recteur à l'Ile de Sein]

03 octobre 1987
01m 27s
Réf. 00535

Notice

Résumé :

Goude an hañv e vez didud a-walc'h Enez Sun. Plijout a ra koulskoude kalz d'ar person, rak ur bern eñvorennoù yaouankiz en deus du-se. [Bien que touristique l'été, l'ile de Sein est rapidement désertée à la fin des beaux jours. Le recteur de l'île, lui, y revient souvent car il y a passé une bonne partie de son enfance.]

Date de diffusion :
03 octobre 1987
Source :
FR3 (Collection: An taol lagad )
Langue :
Breton

Éclairage

Enez-Sun n'ema ket pell tre diouz an douar braz : 5 km nemetkén a zo etre an enez ha Beg-ar-Raz. Med tro-dro an enez a zo dañjeruz gand ar 25 kilometrad a rehier ha tizou dour kreñv. N'eo ket braz an enezenn : etre 2 ha 3 km a hirder hag etre eur hilometr ha hanter-kant metr a led, izel eo a 1,50 metrad, evel eur radell e-kreiz ar mor. Abalamour d'he izelded eo bet tost dezi beza beuzet e 1752 gand eur barr-reverzi. Evid he gwarezi e-neus an duk a Aiguillon lakeet sevel eur chaoser hag eur hal. Azaleg neuze eo bet kempenet ar zavaduriou hag eo deuet porz an enez da veza eur goudor brao evid bigi tro war dro pa vez fall an amzer.

Bez ez eus bet greet kaoz euz Enez-Sun evid ar wech kenta e 43 gand Pomponius Mela : ober a ra Sena anezi. Hervezañ, brudet e oa an enez abalamour da orakl eun doue galian. Nao belegez, a veze greet gallisenae anezo, a ree war dro ar santual. Touet o-doa chom gwerh. Gouest e oant da houzoud an amzer da zond ha da barea kleñvejou dibareüz. E-barz e leor, er IVe kantvet, Antonin a skriv " Sinf ". Deuz an ano Sinf-ze hag ar ger latin " Sinus ", hag a zinifi kromm ha dre astenn " pleg-mor, bê ", e teuio ano an enez da veza " Sein ".

A goz ez eus bet tud o chom war an enez : kavet e vez mein-veur evel " ar brigourien ", daou beulvan keñver-ha-keñver evel ma vefent o kaozeal an eil d'egile. En eneb, tumulus Nifran a zo bet rivinet gand klaskerien aour ha ne jom netra anezañ. Sant Gwenole e-nefe kristeneet an enez er Ved kanved. Er XVIIIved kandved e veze gwelet c'hoaz rivinou eur prioldi stag ouz abati Landeneg. E penn kenta ar XVIIved kantved, tud an enez a veze lesanvet " diaouled mor " rag o-doa ar vrud da veza peñseerien. Pa houlenas Eskop Kemper digand person an enez dond d'e gaoud da renta kont euz e gundu, tud an enez a zeuas assambles gantañ, kontilli ganto : gourdrouz a rejont an eskop, dezañ da leuskel o 'ferson da zond endro ganto d'an enez. E 1613 ez eas Mikel an Nobletz " d'an Enez Sizun (...) douar diskonfortuz ", bet c'hoant gantañ a oll viskoaz dizolei tud dileset an inizi. En em gavoud a ra gand François Guicher eur pesketaer, lesanvet gand an inizidi " Fañch ar Su ". Ar misioner a zesk dezañ ar relijion. Deuet endro d'an douar braz e kendalho Mikel an Nobletz da stumma anezañ dre lizer. Dilennet kabiten an enez gand ar boblañs eo Fañch ar Su eur hristen entanet ha leun a zevosion. Diez eo kaoud beleien da jom war an enez : Fañch ar Su a zeu da veza neuze eur gwir " pastor " evid tud an enezenn. Eiz bloaz war 'n ugent diwezatoh neuze, ez a ar hapiten da Landevenneg d'ober eur retred. Klask a ra goude-ze beza beleget med chalonied iliz veur Kemper a ra goap outañ. An tad Yves Pinsard eñ a zelaou anezañ. Lakaad a ra ar pennou bras da jeñch ide ha rei a reont o asant. Beleget eo Fañch ar Su neuze e Kastell-Paol e 1641. Lavared a raio an overenn war Enez-Sun e-pad seiz bloaz a-raog mond da anaon. An istor-ze eo a roio c'hoant da Henri Queffelec da skriva e leor anvet Un Recteur de l'île de Sein (1944)

E pad ar hantvejou da heul ne vo ket ano ken a beñseerien med euz tud saveteet gand an enezidi. En e renta kont, Fréminville a ra ano euz 20 ekipaj saveteet etre 1763 ha 1817. Barz iliz ar barrez e heller gwelet ar vag Star of Sea profet gand govarnamant Bro-Zaoz da drugarekaad tud an enez evid o nerz-kalon da geñver tarzadenn ar War-Song gand eur lestr-splujer alaman.

Buez an dud war an enez a zo bet stag atao ouz ar mor. E 1871 e lavar ar paotr da niveri an dud ez eus pesketerien euz an oll baotred ; deuz o zu, ar merhed a ra war-dro ar bezin hag an douar. E fin an XIXved kantved hah e penn kenta an XXved, berz-mad a zo gand ar beskerez : tud a zeu da jom war an enez. E 1936, gand 1328 den, n'eus ket mui awalh a zouar evid maga ar boblañs. An eil brezel bed a lak lañs-poblañs an enezenn da jom a-zao. Digreski a ra niver an dud yaouank o chom war an enez, ar besketourien a 'z a da besketa krogenn-Sant-Jakez e bê Sant-Brieg pe e lenn-vor Brest. Enbroa a reont gand o famill e-pad ar goañv. Eur hard euz an dud nevez dimezet war an enez a ya kuit. Etre 1954 ha 1975 ez euz 545 re yaouank o kuitaad, maouezed dreist-oll. Mond a reont kuit da gavoud labour, med ive diwar goust ar hudennou yehed hag an nebeud a êzamant. E 1979 ne oa ket a zour-a-réd. Savet eo bet eun usin evid diholena an dour med ker e chom. Ouspenn d'an dra-ze, ne 'z eus skolaj ebed war an enez : ar vugale a rank mond war an douar braz azaleg ar 6ed klas. N'eo ket souezuz neuze ne vefe e 1982 nemed 504 den o chom ken war an enezenn hag an darn vrasa anezo o veza war o leve.

Etre 1975 ha 1982 ez eus bet savet kalz a diez vakañs gand bugale an enezidi ha touristed : 33 % euz an tiez war Enez-Sun a zo tiez-vakañs. E 2004 ne oa ken nemed 230 den o chom war an enez e-pad ar goañv. En hañv, diwar ar bigi, e teu e-maez eur mor a dud war an enez, diskennidi enezidi med ive kalz a douristed. An douristelez a zo deuet da veza mammenn genta a labour e Sun, en dervez a hirio.

Marie-Françoise Keramprant – CRBC - UBO / UBE Brest

Un nebeud levrioù

R.P. Richard, Ile de Sein, Editions A. Bonne, Paris, 1958

Pascal Touzeau, Ile de Sein, l'évolution de la population et la protection du littoral, Dir : J-C Bodéré, Mémoire de maîtrise, Brest, 1982.

Fañch Morvannou, Yves-Pascal Castel, Michel Le Nobletz, Minihi-Levenez, Tréflévénez, 2002.

Version française

L'île de Sein est toute proche du continent : 5 kilomètres seulement la sépare de la Pointe du Raz. Cependant, les 25 kilomètres de récifs et les courants puissants qui l'entourent rendent l'environnement hostile. C'est une île d'une taille modeste : 2 à 3 km de long et entre 1 à 1,5 km de large ; elle culmine à 1,50 m, comme un radeau au milieu de la mer. C'est en raison de cette faible altitude qu'elle a failli être engloutie par un raz-de-marée en 1752. Pour la protéger, le duc d'Aiguillon fait construire une digue et une cale. A cette époque sont entrepris les travaux de rénovation du port de l'île qui devient un refuge appréciable pour les bateaux des alentours pris dans le mauvais temps.

C'est Pomponius Mela qui le premier mentionne l'existence de l'île de Sein, en 43 : il la nomme Sena. D'après lui, l'île était réputée pour l'oracle d'un dieu gaulois. Son sanctuaire était gardé par neuf prêtresses appelées " gallisenae ". Elles s'étaient engagées à rester vierges. Elles prédisaient l'avenir et étaient capables de guérir les maladies incurables. Au IVe siècle, Antonin la note " Sinf ". C'est de ce nom " Sinf " et du mot latin " Sinus " qui signifie courbe et, par extension " golfe, baie ", que le nom de l'île évoluera en " Sein ".

L'occupation de l'île est ancienne, on y trouve des mégalithes comme les " brigourien ", les " causeurs ", qui sont deux menhirs se tenant face à face comme s'ils se parlaient l'un l'autre. Par contre il ne reste plus de traces du tumulus de Nifran détruit par des chercheurs d'or. Saint Guénolé aurait christianisé l'île au Ve siècle. Il y a peu, on pouvait encore voir les ruines d'un prieuré dépendant de l'abbaye de Landévennec. Au début du XVIIe, les Sénans étaient surnommés les diables de mer car ils avaient la réputation d'être des naufrageurs. Lorsque l'évêque de Quimper demanda au prêtre de l'île de venir lui rendre compte de sa conduite, les gens de l'île l'accompagnèrent, armés de couteaux, et menacèrent l'évêque : il laissa le curé retourner sur l'île. C'est à cette époque que Michel Le Nobletz, ayant toujours désiré découvrir les populations désolées des îles, débarque " dans l'Isle de Sizun (Sein) (...) terre de désolation ". Il y rencontre François Guicher surnommé " Fañch ar su ", pêcheur de son état. Le missionnaire l'initie à la religion. De retour sur le continent, Michel Le Nobletz continuera cette instruction par correspondance. Elu capitaine de l'île par la population, Fañch ar Su est un fervent chrétien empli de dévotion. Peu de prêtres sont disposés à rester sur l'île : Frañch ar Su devient donc un véritable pasteur pour l'île. Vingt huit ans plus tard, le capitaine se rend à Landévennec pour une retraite. Il souhaite ensuite être ordonné prêtre, mais les chanoines de la cathédrale de Quimper se moquent de lui. Le père Yves Pinsard lui accorde de l'intérêt. Il intercède auprès d'eux et ils finissent par donner leur accord. Fañch ar Su est donc ordonné prêtre à Saint-Pol-de-Léon en 1641. Il sera prêtre de l'île de Sein durant sept ans, avant de mourir. Histoire qui inspira à Henri Queffélec le livre Un Recteur de l'île de Sein (1944).

Durant les siècles qui suivirent on n'entendit plus parler de naufrageurs mais de personnes sauvées par les habitants de l'île. Dans son rapport, Fréminville fait état de 20 équipages sauvés entre 1763 et 1817. Dans l'église paroissiale on peut voir le bateau Star of Sea cadeau du gouvernement Britannique pour remercier les Sénans de leur courage lors du torpillage du War-Song par un sous-marin allemand.

La vie des Sénans a toujours été rythmée par la mer. Le recensement de 1871 rapporte que tous les hommes de l'île sont pêcheurs. Les femmes quant à elles s'occupent du goémon et de l'activité agricole. Fin XIX, début XXe la pêche est en plein essor : l'île attire du monde. Mais en 1936 il y a pénurie de terres agricoles pour nourrir les 1328 habitants du l'île. La Seconde Guerre mondiale met un point d'arrêt à la progression démographique. Les jeunes générations désertent l'île, les pêcheurs se lancent dans la pêche à la coquille Saint-Jacques en baie de Saint-Brieuc ou dans la rade de Brest. Ils émigrent en famille durant l'hiver. Un quart des jeunes mariés sur l'île s'en vont. Entre 1954 et 1975, 545 jeunes quittent Sein, surtout des femmes. Elles partent pour chercher du travail, mais les conditions sanitaires et le manque de commodités sur l'île les incitent aussi au départ. En 1979, l'eau courante n'existe pas. Une usine de désalinisation a été construite mais l'eau reste chère. D'autre part il n'y a pas de collège sur l'île : les enfants doivent se rendre sur le continent à partir de la 6e. Il n'est donc pas surprenant qu'en 1982 il ne reste plus que 504 habitants sur l'île qui, pour la majeure partie, sont des retraités.

Entre 1975 et 1982 les résidences secondaire ont fleuri, construites par les enfants d'îliens ou des touristes. 33 % des habitations sur Sein sont des maisons de vacances. En 2004 il n'y avait plus que 230 personnes à vivre sur l'île durant l'hiver. En été, les vedettes déversent une foule de gens, des descendants d'îliens mais aussi beaucoup de touristes. Aujourd'hui, le tourisme est devenu première source d'activité sur l'île.

Marie-Françoise Keramprant – CRBC - UBO / UBE Brest

Bibliographie

R.P. Richard, Ile de Sein, Editions A. Bonne, Paris, 1958

Pascal Touzeau, Ile de Sein, l'évolution de la population et la protection du littoral, Dir : J-C Bodéré, Mémoire de maîtrise, Brest, 1982.

Fañch Morvannou, Yves-Pascal Castel, Michel Le Nobletz, Minihi-Levenez, Tréflévénez, 2002.

Marie-Françoise Keramprant

Transcription

(musique)
Fañch Broudic
Deuz an Enez-Sun a zo kalz a dud hag a zo bet eet da jom war an douar braz. Med an enez eo o bro bepred hag an enezourien a blij deze dond da baseal eur miz pe zaou d'an nebeuta en o bro. Felix Foucaut a oa e dad pesketaer e Sun hag ar gwella euz e vuhez emezañ ah eo bet amzer e vugaleaj e ker, setu perag e talho da zond d'an enez memez pa ne vo mui kalz a dud.
Felix Foucaut
Pa ne vo ket mui tud e teuin memestra d'an enez. Dond a rin memestra evid an êr, evid ar pez ma 'm-eus bevet amañ. Hag evid ar mor ma 'zo amañ, n'eo ket ar mor ma 'zo e Douarnenez, n'eo ket ar mor 'zo e Brest, n'eo ket ar mor a zo e New-York, n'eo ket ar memez mor. Ar mor ma 'm-eus, e peleh em-eus desket neuial, am-eus anvet esea teuler va lin, teuler va instrumañchou aze evid kaoud ar pesk, hag e peleh ma 'm-eus c'hoariet gand va hamaraded, an dra-ze eo ' gavan e kêr. An dra-ze muioh c'hoaz bremañ evid an dud peogwir n'eus ket mui tud ha n'eus ket mui tud euz va famill surtoud.