Las primièras Calandretas en Bearn

Las Calandretas (alouette en occitan) an pres lor envolada a Pau en 1979. A l’epòca, l’ensenhament de las lengas dichas regionalas a ja fach son entrada dins l’Educacion nacionala . La lei Deixonne de 1951 reconeis als ensenhants lo drech d’ensenhar los parlars regionals en classa. Pasmens, la practica de l’occitan a l’escòla demòra fòrça marginala. Oficialament, la lenga d’òc es ensenhada en opcion sonque dins certans licèus. Jutjant aquò insufisent, de militants de la lenga occitana, que respondon a l’apèl d’Ives Roqueta al congrès de l’Institut d’estudis occitans de 1977 a Besièrs, decidisson de crear lors pròprias escòlas. Anne-Marie Roth e Los de Nadau seràn los primièrs a se lançar, inspirats per la creacion de las escòlas Seaska (« Brèç ») al país basc en 1969. A la meteissa epòca se crèan las escòlas Diwan (« Gèrme ») en Bretanha en 1977 e Bressola (« Brèc ») en País Catalan en 1977. Aquelas escòlas an en comun la practica de l’immersion lingüistica, es a dire l’usatge exclusiu de la lenga cibla per comunicar amb los aprenents, un foncionament associatiu e una forma de pedagogia « activa ».



Coma se vei dins aqueste archiu, las primièras Calandretas son pro modèstas. Las nombrosas dificultats evocadas dins lo lançament son realas : cal trobar de locals, de regentas e regents, de manuals en occitan, etc. Un parent de la primièra Calandreta de Besièrs, dobèrta en 1980, se remembra : « sabiam pas se l’escòla anava contunhar d’una annada l’autra ». Dins las primièras annadas, las Calandretas son sovent constrenchas de mudar perque la municipalitat reafècta los locals o perque ven malaisit de pagar lo loguièr quand cap de local es pas prestat. A l’interior de la classa, las dificultats concernisson particularament la manca de material pedagogic en occitan. Dins aqueste archiu, se pòt veire lo primièr libre escolar « en gascon » brandit fièrament per l’institutritz. Una anciana parenta conta qu’un dels sols libres per enfants disponible en occitan a la fin dels ans 1970 èra una edicion del Paire Castor que los enfants acabèron rapidament per conéisser per còr.



Aquelas primièras Calandretas son sovent estructuradas a l’entorn d’una institutritz o d’un institutor que s’ocupa d’una classa amb totes los nivèls. L’escòla es gerida per l’associacion qu’acampa los parents e los ensenhants, que discutisson amassa de l’organizacion de l’escòla. Lo salari de l’ensenhant es pagat gràcias als escotissons, a las eventualas subvencions municipalas, a las collèctas organizadas pels parents, als stands de pescajons e de còps a las tombòlas organizadas amb lo sosten de qualques comerçants locals qu’accèptan de contribuir al « panièr garnit ». Una forma de solidaritat se met tanben en plaça e, plan abans l’aparicion dels sites de crowdfunding, d’unes apòrtan lor ajuda a l’associacion per mandat o chèc. En despièch d’aqueles esfòrces, la situacion financièra de las associacions demòra precària amai, l’estatut dels primièrs ensenhants. Dins los primièrs tempses mai que mai, los parents son largament meses a contribucion. Sovent simpatizants o militants de la causa occitanista, comptan pas lor temps e concorron volontièr a tot çò que permet a l’escòla de viure. Per autant, la question de la lenga es pas totjorn centrala dins lors motivacions. Es fòrt probable que totes los parents « utilizan [pas] quotidianament la lenga gascona », en tot cas pas coma lenga de comunicacion totala. En efièch, en çò de certans parents las motivacions ligadas a la pedagogia novèla inspirada per Célestin Freinet practicada dins las Calandretas son ja presentas, e tanben las que son ligadas als benfaches del bilingüisme evocats dins lo reportatge. Las Calandretas son d’en primièr d’escòlas, e segon l’argumentari de l’associacion, l’interès collectiu de salvagàrdia de la lenga e de la cultura demòra subordonat a l’interès individual dels enfants. Segon Jean-Pierre Lalanne-Cassou, lo president de la Calandreta interrogat dins l’archiu, l’objectiu èra d’èsser reconegut coma un servici public d’ensenhament dobèrt a totes e fondat sus la causida dels parents. Malgrat aquesta volontat iniciala, las escòlas Calandreta demòran uèi un sistèma d’ensenhament en occitan parallèl al sistèma qu’existís dins lo public, privat (amb caractèr associatiu), jos contracte amb l’Estat.