Jean-Claude Coudouy, lo charcutièr umorista

Octobre de 1970 : Festenal de la cançon e de la cultura bearnesa a Siròs, vilatge de la plana del Gave a qualques quilomètres de Pau. Un contaire nais quand Jean-Claude Coudouy, maselièr-charcutièr a Laruntz en val d’Aussau, 24 ans, ofrís a un larg public la particion regaudissenta del Hilh de puta. En sèt minutas, modula aqueste grop nominal fòrt corrent per li donar los contorns d’expressions imatjadas : paur, colèra, suspresa, impaciéncia, golardisa, enveja, delectacion, satisfaccion, repaus… Un camp de prisonièrs en Alemanha e dos companhons bearneses, « Tornamolin » e « Viramolin », servisson de quadre a aqueste exercici d’actor. Pauc o pas de dialòg, sola lo mestritge del tempò de la diccion, acompanhada de qualques interjeccions e bruchatges, sufison a agafar l’atencion del public e a lo far dintrar dins lo raconte. La poténcia de l’interpretacion es tant fòrta que lo quite enregistrament sus disc vinil entraïna l’adesion dels auditors. Se lo renèc es « internacionalament » gascon, Jean-Claude Coudouy sap, coma tot bon contaire de tradicion orala, qu’aquò sufís pas e que deu provocar d’imatges pels auditors : al mens, deu transmetre los imatges qu’a en cap, al moment que conta, a las personas que l’escotan. E lo raconte a lo poder de soslinhar los traches de caractèr d’un parent, d’un vesin, d’una coneissença, o quitament de se-meteis. Rire de se gràcias a l’efièch miralh del raconte es una de las caracteristicas d’aqueste umor que disèm gascon mas que se retròba finalament dins d’autras societats. Perque lo rire, l’umor, es evitar de se prene tròp al seriós, per arribar a una certana coneissença de l’anma umana.

Jean-Claude Coudouy es un contaire public de tradicion orala. S’inscriu dins aquesta vena d’oralitat qu’a pas interessat gaire los primièrs collectors de contes que cercavan sonque de monde vièlh que transmetián lor repertòri lo ser al canton. Per autant, coma l’a tant plan mostrat Gérald Thomas, dins fòrça societats, existisson doas tradicions : una que ten de l’intimitat familiala e l’autra publica, la dels cafès, dels trabalhs collectius e de las grandas reünions festivas. Gasconha participa d’aqueste esquèma cultural. Aqueles contaires publics de tradicion orala se son emancipats dels cercles vilatgencs o de quartièrs en investissent los novèls espacis dobèrts per las ondadas successivas del movement regionalista. D’una part, totas las scènas generadas pel Felibritge : felibradas, jòcs florals, teatre, matinadas e seradas recreativas, abans que se meta en plaça, en 1967, lo Festenal de la cançon e de la cultura bearnesa. Vertadièr Woodstock rural que, dempuèi, ritma totas las debutas de davalada, lo festenal a reünit a las debutas fins a 14 000 espectators. La naissença, la revelacion dels actors de las scènas localas s’es realizada aquí, per aclamacion del public, la reputacion conjunta d’aquestes darrièrs e del festenal que s’acomplís via lo mèdia del « disc sovenir » realizat per Jan Morèu, jol labèl Junqué d’Oc e vendut plan de delà de Gasconha.

Coudouy existís a partir d’aquel moment mas Jean-Claude a totjorn contat, dich, divertit sos camaradas de classa primària e segondària, sos companhons apelats de la basa militara del Mont e sos confraires seminaristas (perque voliá far de prèire) abans de tornar a son pòste d’observacion : la carnsaladariá familiala de Laruntz. L’art de la paraula s’inventa pas, se trabalha, se cisèla, se met a l’espròva, e la botiga es lo laboratòri ont s’elabòra aqueste saber-far. Mas abans de parlar, cal saber veire e decelar lo detalh que cal. Mentre qu’es miòp, Jean-Claude Coudouy aviá l’agach agusat, l’ensemble dels racontes qu’a daissat esbòssa amb facècia lo pichon monde aussalés, e ne risèm encara.