La cantèra

Dins son accepcion la mai correnta, lo tèrme occitan-gascon cantèra assòcia convivialitat aperitiva o de la taula, efervescéncia festiva, e cant polifonic. Designa pasmens mai largament l’accion de cantar coma ne testimònia Simin Palay dins son Dictionnaire du bigourdan et du gascon modernes. Tèrme d’usatge ancian en Bearn, es tanben emplegat en Bigòrra qu'utiliza tanben lo sinonim gaièra (regaudiment, jòia) que lo complèta.

La cantèra es lo luòc d’expression privilegiat d’un tipe de polifonia vocala plan ancianament enrasigada dins los Pirenèus gascons e dins d’autras regions d’Euròpa, identica a l’improvizacion dels falses bordons de glèisa descriches tre la debuta del sègle XV e difusats dins l’ensemble de la Crestianitat per la Contra-Refòrma.
Al plan social, aquesta polifonia investís totes los espacis comunautaris de la societat agropastorala : glèisa, cafè, ostal, plaça publica. A l’entorn d’una taula o al cafè, en familha o entre amics, la polifonia apareis tre que sèm dos. Aquesta polifonia que lo mòde de transmission n’es oral, se modèla al grat de las situacions e dels cantaires en preséncia : una construccion umana e musicala que vària segon lo nombre de cantaires, lors aptituds vocalas e musicalas o la dinamica del moment. Aquesta polifonia possedís sa «gramatica musicala». Es producha a partir d’un cant preexistent enriquit d’una partida aguda e/o d’un partida bassa que produtz atal una polifonia de doas o tres voses.




A partir dels ans 1960, la mutacion de la societat tradicionala s’es acompanhada d’una evolucion dels contèxtes del cant amb l’aparicion de festenals : Festenal de la Cançon Bearnesa de Siròs en 1967, Hestejada d’Ibòs en Bigòrra, en 1978 ; de concèrts e de seradas de cant ; de produccions discograficas e, mai recentament, de talhièrs de transmission e de formacions academicas en particular al Conservatòri de Tarba.

Las practicas scenicas se son tanben traduchas per la constitucion de gropes, per la modificacion de l’espacializacion dels cantaires per s’adaptar al public e a la sonorizacion; a una estandardizacion e un apauriment de las partidas polifonicas e tanben a l’introduccion d’instruments armonics e d’arrengaments musicals manlevats a la musica de varietat.

Cantaires e musicians investits dins lo reviscòl musical occitan van, dins los ans 1990, se quilhar contra aquesta logica, revendicant la nocion de polifonia en cors de mediatizacion a aquela epòca en França amb los primièrs succèsses dels gropes còrses. Una nocion prestigiosa qu’aqueles musicians assòcian a una forma esteticament fòrça sedusenta, de tres partidas combinant parallelismes e bordons, e cantada a capella. Çaquelà, a partir del mitan dels ans 2000, davant la risca «d’objectificacion» de la polifonia tal coma veïculada dins los talhièrs de transmission o per las performàncias acabadas dels gropes, la nocion de cantèra es d’ara enlà revendicada, e met l’accent sus la performància individuala e collectiva – vocala, corporala, umana –, e l’informalitat de son contèxte festiu.

Lo tèrme s’impausa plan rapidament e consèrva dins l’usatge sa dobla accepcion collectiva e festiva per venir un vertadièr labèl utilizat per divèrses tipes d’amassadas vocals, a l’excepcion de las performàncias scenicas : talhièrs de polifonia dins los quals, paradoxalament, la practica polifonica fa l’objècte d’un ensenhament formal o semiformal ; grandas amassadas vocalas plan ordenats a l’imatge de la cantèra de dobertura d’HestivOc ; e de faiçon mai classica, per de moments programats mas que consèrva aqueste còp tota la vèrbia e l’efervescéncia polifonicas esperadas. De moments qui florisson dins l’ensemble de Bearn e de la Bigòrra a partir de 2006 e als quals certanas produccions discograficas de gropes fan resson en s’inscrivent dins un va-e-ven entre performància de l’entre-se del grop e d’una comunautat mai larga de cantaires.