Ar moc'h e Penn-ar-Bed [L'élevage du porc et l'industrie porcine dans le Finistère]

10 mai 1972
03m 55s
Réf. 00607

Notice

Résumé :

E 1972 ez eus e Penn-ar-Bed, ur milion a bennoù pemoc'h... muioc'h eget a annezidi en departamant. Ur gwir industriezh eo deuet da vezañ, evel ma weler en embregerezh Henaff e Pouldreuzig. [En 1972, le Finistère engraisse un million de porcs, c'est plus que le nombre d'habitants dans le département. L'élevage et la transformation sont devenues des industries, comme en témoigne l'usine Hénaff, à Pouldreuzic.]

Type de média :
Date de diffusion :
10 mai 1972
Source :
ORTF (Collection: Breiz o veva )
Personnalité(s) :
Langue :
Breton

Éclairage

E penn-kentañ ar bloavezhioù 1970 e Penn-ar-Bed, emeur pell eus an doare da sevel moc'h a oa war ar maez betek ar bloavezhioù 50, pa oa e pep atant, ur pemoc'h pe zaou, lardet evit ezhommoù ar familh. Modernaet a galz eo bet an doare da sevel moc'h, gant atantoù enno kantadoù a bennoù moc'h. Ur gwir industriezh eo deuet da vezañ evit Breizh, a gustum lardañ un drederenn eus moc'h bro C'hall. Hag e Penn-ar-Bed e kaver muioc'h a voc'h eget a dud: ouzhpenn ur million d'ar poent-se.

En diell-mañ eo en uzin Henaff, e Pouldreuzig, ez eer da gejañ gant ar rener, an aotrou Corentin Henaff, ha gant e implijidi. Kontañ a reont ar cheñchamantoù en doare da labourat ar pemoc'h ha da werzhañ anezhañ, pelloc'h-pellañ, met ivez marc'hatmatoc'h-marc'hamatañ.

Lavaret a ra ivez an diell-se ur bern traoù war stad ar brezhoneg e bro Gerne (amañ er vro Vigoudenn) e penn-kentañ ar bloavezhioù 1970. Kavout a reer d'ar poent-se brezhonegerien e pep live eus chadenn ar produiñ: micherourezed, penn ar produiñ, rener-meur. Kregiñ a reer da santout koulskoude un dra bennak a gustumo kreñvaat er bloavezhioù da heul: n'he deus ket ar yezh heuliet emdroadur ekonomikel ar vro, hag e klever an holl c'herioù teknikel e galleg («électrique », « tapis »), daoust ma ra tud 'zo ur striv da glask brezhonekaat anezho un tamm bihan : « developpañ », « exportañ », « ditailhañ », « bouillotoù »... Un troc'h a santer etre ar cheñchamantoù trumm bet e buhez an dud e-doug ar 15 bloaz a-raok, hag o yezh, chomet hini ar maezioù, ha n'eo ket deuet da vezañ hini an uzinoù e lec'h ma labouront.

Mathieu Herry – Kalanna

Version française

Dans le Finistère, on n'élève plus les porcs au début des années 1970 comme en 1950, quand chaque ferme engraissait une ou deux bêtes pour sa consommation personnelle. Les exploitations accueillent désormais des centaines de cochons chacune. L'élevage est devenu une véritable industrie en Bretagne, qui engraisse un tiers des porcs français. Autre chiffre parlant : il y a dans le Finistère plus de porcs que d'habitants en 1972.

Cette archive met en avant Corentin Hénaff, directeur de l'usine de transformation du porc Hénaff, à Pouldreuzic et donne la parole à ses employés. On y comprend les changements intervenus dans la filière, notamment avec l'ouverture de marchés de plus en plus éloignés, et des ventes à des prix de moins en moins élevés.

Ce document dit aussi beaucoup sur l'état de la langue bretonne en Cornouaille (ici dans le pays bigouden) au début des années 1970. On trouve ainsi à cette époque des brittophones à chaque niveau de la chaîne de production : ouvrières, contremaître, directeur général. Mais on sent poindre ici une évolution qui se confirmera dans les années suivantes : n'étant pas la langue de la vie quotidienne, le breton n'a pas suivi l'évolution économique de la Bretagne. Les mots techniques du travail sont ainsi utilisés en français (« électrique », « tapis »), alors que certains tentent de bretonniser une partie de leur vocabulaire en apposant des terminaisons bretonnes aux mots en français : « developpañ », « exportañ », « ditailhañ », « bouillotoù »... L'impression laissée est celle d'une coupure entre les évolutions rapides de la vie et des habitudes des gens et leur langue, restée celle de la terre et des champs, qui n'est pas devenue celle des usines où ils travaillent désormais.

Mathieu Herry – Kalanna

Mathieu Herry

Transcription

René Henaff
Aotroù René Henaff n'eo ket re ziaes deoc'h bezañ e penn un afer evel houmañ bremañ ?
René Henaff
Ya, diaes a-walc'h eo atav bezañ 'penn d'an afer, ma karit. Abalamour bremañ 'zo kalz koñkurañs. Met, peogwir n'hoc'h ket ho-unan, en deiz a hiziv surtout. Ma ne ya ket war-raok e ya war e-giz, oblijet omp da modernizañ atav, 'vit chom 'penn d'un dra bennak e-giz-se.
Kazetenner
Ya setu, an traoù 'zo bet renket amañ, modernizet.
René Henaff
Ya, oblijet 'omp bet 'forzh penaos... fin a-raok, ni oamp dija kaer a-walc'h, question a propreté ha tout an dra-se. Met deus al lezennoù ranker bremañ applikañ anezho start, ma faot deoc'h bezañ agreet, 'vit kas d'ar marc'had komun... ba Frañs da c'hentañ penn, 'ba marc'had komun goude-se. Hag ouzhpenn 'ba broioù... ba an Amerik, setu...
Kazetenner
Ya, ha tout an traoù amañ 'zo reizh hervez al lezenn ?
René Henaff
Ya, bremañ 'omp reizh 'al lezenn ha 'n eus droad d'ezportañ partout 'barzh broioù dre ar bed.
Kazetenner
Setu an afer amañ 'zo vont war gresk, labour 'vo ?
René Henaff
Me a soñj, me a soñj. Fin ni, ni ra omp posubl atav, 'vit developañ ar muiañ ar gwellañ 'vit reiñ labour ar muiañ posubl da dud eus ar vro.
(Musique)
Chef skipailh
Goude lazhañ ar moc'h, vint rentret 'barzh ar frigo, 'vit paseiñ an noz. Antronoz vintin maint tennet 'maez, a bemp da bemp, hag 'maint troc'het gant an heskenn elektrik. An tammoù 'vez taolet war-c'horre an tapis, ha deus an tapis-se 'zo taolioù vihan pep tu, ur vaouez eus pep taol.
Kazetenner
Suzanne Lotredou, c'hwi 'zo o labourat amañ en uzin abaoe pell 'zo ?
Suzanne Lotredou
Ya, abaoe ma fevarzek vloaz, ha ma mamm he deus labouret a-raok e-pad daou vloaz ha tregont.
Kazetenner
Ya, setu labour 'zo amañ 'vit an dud ?
Suzanne Lotredou
Ya.
Kazetenner
Ha petra c'hwi 'zo ober amañ ?
Suzanne Lotredou
Me 'zo o tiaskornañ ar c'hig.
Kazetenner
Ya, evit ober pâté ?
Suzanne Lotredou
Ya, 'vit ober pâté.
Kazetenner
Ya ha n'eo ket re ziaes, n'eo ket dav mont re vuhan ?
Suzanne Lotredou
Oh, bah, eo.
Micherourez 2
Pevar bloaz 'zo, me 'm eus ramplaset ma mamm, he deus graet pemp pe c'hwec'h bloaz warnugent ba' 'n uzin.
Kazetenner
Ya ha kontant oc'h bet o kaout labour amañ e Poulldreuzig ?
Micherourez 2
Ya. Ma vefe ket bet amañ, n'em bije ket gouiet pelec'h mont da labourat.
Chef skipailh
Goude bezañ diaskornet, pep hini eus ar merc'hed a daol ar c'hig war an tapis, 'vit kas 'nezhañ d'ar vachin malaat. P'eo malet ar c'hig, e kouezh 'barzh ur bailh war rodoù, a vez kaset goude d'ar gemeskerezh, 'lec'h vez lakaet holen ha pebr. Deus ar gemmeskerezh, ar pâté ya neuze d'ar mekanikoù 'vit lakaat 'ba gleustoù. Deus ar mekanikoù gleustoù, pase 'barzh ar sertisseuse 'vit lakaat goleier . Goude an dra-se, tout ar gleustoù zo paseet 'barzh ur machin 'vit gwalc'hiñ anezho, 'vit tenn an traoù druz diouzh outo. Goude-se ez eont 'ba paneroù hag ar paneroù-se 'vez kaset goude da boazhañ.
Kazetenner
Ya, ha peseurt anv 'vez roet d'ar paneroù-se ?
Chef skipailh
Bouilhotoù 'vez lâret deus outo.
Kazetenner
Ya, bouilhotoù, ya.
(Musique)