Al leur nevez e Menez kamm [Stage bretonnant à Menez Kamm]

10 août 1972
05m 04s
Réf. 00624

Notice

Résumé :

Er bloavezhioù 70 muioc'h mui a dud yaouank a fell dezho deskiñ brezhoneg, ur yezh n'eo ket bet treuzkaset dezho gant o zud. Rak war ar maez e Breiz Izel tro ar bloavezhioù 50 eo kroget an holl vrezhonegerien da sevel o bugale e galleg. [Dans les années 70 de plus en plus de jeunes désirent apprendre le breton, une langue qui ne leur a pas été transmise par leurs parents. Car depuis les années 50, en Basse Bretagne tous les bretonnants ont commencé à élever leurs enfants en français.]

Type de média :
Date de diffusion :
10 août 1972
Source :
ORTF (Collection: Breiz o veva )
Langue :
Breton

Éclairage

Perzhidi ur staj aozet gant Al leur nevez a weler en abadenn. E 1964 e oa bet savet Al Leur nevez, ur gevredigezh diwanet eus Kevrenn ar yezh e Kendalc'h hag a oa he fal kas war-raok ar brezhoneg poblek. Anavezet e oa e brezidant Loeiz Roparz dre m'en doa ijinet dindan o stumm nevez, ar festoù-noz a raio berzh er bloavezhioù 70. E welet a reer abretoc'h en abadenn o lakaat ar stajidi da zañsal en ur ganañ ur gavotenn e kan-ha-diskan gant e vab Jefig. Meur a staj a voe aozet gant Al leur nevez e-pad an hañv, etre 1964 ha 1974 e Kreiz Breizh tro-dro da Sant-Herbot. Klasket e veze lakaat an nevez-vrezhonegerien da gejañ gant brezhonegerien a vihannik a rae c'hoazh gant ar yezh war ar pemdez. Amañ e weler stajidi o tebriñ merenn vihan e ti ul labourer-douar eus Motrev, goude ur frapad labour er parkeier. Displegañ a ra Yann-Ber Duval, sekretour yaouank Al Leur Nevez, pegen a-bouez eo evit ar re a zo o teskiñ brezhoneg gant al levrioù, gellout selaou ivez ar vrezhonegerien o deus desket brezhoneg war barlenn o mamm.

Lojet eo stajidi ar c'hamp e maner Menez Kamm e-kichen Speied, un ti a zo bet ul lec'h kreiz evit an emsav sevenadurel er bloavezhioù 70 hag a oa d'ar poent-se dalc'het gant ar c'houbladoù Baron ha Goasdoue. Du-hont eo e vo savet strollad Diaouled ar Menez hag e kano Youenn Gwernig war al leurenn evit ar wech kentañ. Paket vo Al Leur Nevez e birvilh ar bloavezhioù 70. Disemglev a savo un tamm er gevredigezh etre rummad ar re gozh, hag ar re yaouank a felle dezho mont war raok buanoc'h war dachenn ar stourm evit ar brezhoneg. Amañ e klever Mikael Madeg ha Youenn Bodenneg o tisplegañ emaint o soñj aozañ bremañ gwir stajoù war ar maez gant tud yaouank lojet e ti peizanted e bro Leon. Mab ul labourer-douar eus Plouider e oa Youenn, ha war lerc'h studioù uhel e Centrale e Pariz e kemero en dro atant e familh asambles gant ur breur dezhañ. Prezidant Diwan e vo e etre 1988 ha 1991 ur mare a-bouez. D'ar poent-se eo e tremeno ar gevredigezh dindan gevrat gant ar stad hag e vo digoret an eil-derez. Mikael Madeg a zo bremañ anavezet muioc'h e-giz skrivagner brezhonek, a aozo eñ, un tregont bennak a stajoù brezhoneg etre 1975 ha 1977 war ar maez e bro Leon.

E fin 1974 da heul devezhioù-studi o doa bodet izili yaouank Al leur nevez ha re Skol an Emsav e vo savet ur gevredigezh nevez gant stourmerien yaouank Al leur nevez : Brezhoneg yezh vev. Oberiant tre e vint e-pad un nebeut bloavezhioù war dachenn ar yezh, oc'h aozañ stajoù e bro Leon, met ivez e Kerne gant Mona Bouzec tro dro da Rieg, Dominig Jouve ha Sylvain Kernoa tro dro da b/Plougernevel. Evel just preder ar rummadoù da zont a oa gant ar stourmerien yaouank-se ivez hag e 1976, bloaz a-raok krouidigezh Diwan e vo aozet gant Brezhoneg yezh vev e Karaez ar c'hamp-vakañsoù divyezhek kentañ evit ar vugale dindan renerezh Yann-Ber Duval, ur c'hamp a gendalc'ho bloavezhioù war-lerc'h, kaset war-raok gant Andrev Cornec hag ar gevredigezh Ar Falz.

Soazig Daniellou - Kalanna

Version française

Les jeunes gens qu'on voit dans l'émission, participent à un stage d'Al Leur Nevez, une association issue de Kendalc'h (Kevrenn ar yezh) dont le but était de promouvoir le breton populaire. Son président était connu pour avoir réinventé sous leur forme moderne les fest-noz qui faisaient fureur dans les années 70. Au début du reportage on le voit faire danser les stagiaires en chantant une gavotte en kan ha diskan avec son fils Jefig. A cette époque des stages linguistiques d'été étaient organisés par Al Leur Nevez en Centre Bretagne, autour de Saint-Herbot. On cherchait à mettre les néo-bretonnants en contact avec les bretonnants de naissance qui utilisaient encore la langue au quotidien. Ici on voit des stagiaires partager une collation après des travaux agricoles chez un agriculteur de Motreff. Yann-Ber Duval, le jeune secrétaire d'Al Leur nevez explique combien il est important pour ceux qui ont appris le breton dans les livres de pouvoir écouter ceux qui l'ont appris naturellement avec leurs parents.

Les stagiaires sont logés à Menez kamm près de Spézet. Ce lieu qui a été central pour le mouvement culturel breton dans les années 70 était tenu à l'époque par les couples Baron et Goasdoue. C'est là que sera constitué le groupe Diaouled ar Menez et que Youenn Gwernig chantera pour la première fois sur scène. Al leur nevez sera emportée dans le tourbillon des années 70. Des différents opposeront dans l'association la génération des anciens et celle des jeunes qui souhaiteront être plus actifs dans le combat pour la langue bretonne. Mikael Madeg et Youenn Bodenneg expliquent ici qu'ils vont organiser les premiers véritables stages à la campagne avec des stagiaires logés chez des paysans du Léon. Youenn était fils d'un agriculteur de Plouider. Après de brillantes études à Centrale il choisira de reprendre avec son frère la ferme familiale. Il sera président de Diwan entre 1988 et 1991, période pendant laquelle l'association passera sous contrat d'association avec l'Etat et ouvrira son secondaire. Mikael Madeg est surtout connu aujourd'hui comme écrivain, auteur de nombreux romans en breton. Entre 1975 et 1977 il organisera et animera une trentaine de stages en milieu rural dans le Léon.

Au début de 1975, à la suite de journées d'étude qui regrouperont les jeunes membres d'Al leur nevez et ceux de Skol an Emsav, une nouvelle association verra le jour, scission de Al Leur Nevez : Brezhoneg yezh vev. Ses militants seront très actifs pendant quelques années, organisant des stages dans le Léon mais aussi en Cornouaille avec Mona Bouzeg à Riec sur Belon, Dominique Jouve et Sylvain Kernoa à Plouguernevel. Bien sûr le souci des générations futures habite ces jeunes militants et en 1976, un an avant la création de Diwan, la première colonie de vacances bilingue sera organisée par Brezhoneg yezh vev sous la direction de Yann-Bêr Duval. Ce camp sera par la suite animé pendant de nombreuses années par André Cornec sous le patronage d'Ar falz.

Soazig Daniellou - Kalanna

Soazig Daniellou

Transcription

(Silence)
Kazetenner
Yann-Bêr Duval, Kamp al leur nevez an hini a zo e Menez kamm, a zo hini ar brezhoneg bev, 'zo bet lavaret din. Met petra en gwirionez e talvez an dra-se ? Perak kamp ar brezhoneg bev ?
Yann-Bêr Duval
En hon touez ez eus un toullad tud yaouank o deus desket ar brezhoneg 'barzh al levrioù, hag ar re-se n'int ket boaz e gwirionez o kaozeal brezhoneg gant an dud diwar ar maez, da lavaret eo gant ar re a gaoz brezhoneg sul gouel bemdez.
Yann-Bêr Duval
Ni gav mat kaout darempredoù just gant ar re-se, ar re a gaoz brezhoneg bemdez, evit gwellaat hor brezhoneg deus un tu.
Yann-Bêr Duval
Ni gav deomp n'ez eus ket tu da stourm da saveteiñ hor yezh, hor langaj, ma vez un troc'h etre ar re o deus desket 'barzh al levrioù, intelektualed m'ho peus c'hoant, hag ar re a gaoz brezhoneg bemdez. Ni glask m'ho peus c'hoant, stouvañ an toull a zo etre an daou rummad tud-se.
Kazetenner
Hag hiriv eta ho peus degaset amañ war ar maez, e Motrev gav din emaomp amañ.
Holl asambles
Ya. E Barnaoù.
Kazetenner
E Barnaoù ho peus degaset ar stajourien, ar skolidi evel-se war ar maez en un tiegezh. E ti piv 'maomp amañ ?
Yann-Bêr Duval
Amañ-mañ mestr an ti.
Kazetenner
E plij deoc'h evel-se Job, degemer amañ an dud yaouank-se ?
Job
O ya, ya, me blij din kaozeal brezhoneg, evit derc'hel un tamm, e mod-all, 'vez ket kaozeet bezhoneg a-walc'h ken.
Yann-Bêr Duval
Dav e lavaret emaomp bemdez o c'haloupat e-giz-se, o fouetañ hent m'ho peus c'hoant, peogwir 'z eus ur vodadeg, ur reunion, bemdez war ar maez. Bet omp bet 'ba Lopereg an deiz all da charreat foenn, bet omp bet 'ba Ploniez, 'ba parrez Speied ivez. Hag bemdez ' z eus un tamm bodadeg war ar maez e-giz-se gant ul lodenn eus tud eus ar staj. An deiz goude eo al lodenn all hag a zeu ganeomp. Hag peogwir an dud a zegemer ac'hanomp e giz-se, neuze a dremen div pe teir eurvezh o kaozeal brezhoneg ganeomp, e kavomp mat sikour anezho eveljust un tamm peogwir ar re-se n'int ket e vakañsoù, n'ho deus ket ar chañs da vezañ eveldomp, da dremen amzer o sellet ouzh an heol o parañ. Ha neuze ar re-se o deus labour hag e kav deomp eo mat sikour anezho un tamm, ha n'eo ket ober vann.
Kazetenner
Aze ez eus div blac'h yaouank a bep tu deoc'h bremañ. N'oc'h ket fall !
Maouez 1
Plaset mat eo eñ! Unan a bep tu !
Paotr 1
Merc'hed brav int !
Yann-Bêr Duval
Gant al leur nevez 'zo tud a zoare, korfet brav ouzhpenn... Ha sikouret mat oc'h bet a gav deoc'h ?
Job
Oh ya, a peu près
Yann-Bêr Duval
N'eo ket bet graet al labour a-dreuz?
Paotr 2
Un taol-lañs hon eus roet dezhañ.
Youenn Bodenneg
Euruzamant ez eus lod o deus bet graet neuz da labourat un tammig ivez. E-giz Yann-Bêr amañ.
Kazetenner
An den yaouank a zo en tu dehou deus mestr an ti. Karout a rafen klevout anezhañ o lavaret ar pezh a soñj un tammig eus an darempredoù-se a zo etre ar stajourien hag an dud diwar ar maez ?
Jefig Ropars
D'am soñj ez eo an tu gwellañ da gaout an taol-mouezh. Da dapout an taol-mouezh kwa. Peogwir ma ne vez ket klevet tud ar bobl o kaozeal brezhoneg n'ez eus ket tu da dapout an taol-mouezh tamm ebet.
Mikael Madeg
Ya, dre vras on a-du gant an dra-se. Hag e kav din e vije gwelloc'h d'an holl ober ar memestra, hag evit an dra-se e kav din e vo klasket gant al leur nevez er bloavezhioù a zeu ober stajoù un tammig e peplec'h ivez kwa.
Yann-Bêr Duval
Zoken ar bloaz-mañ, 'peus ken met lavaret, petra 'vo klasket ober.
Mikael Madeg
Ya me va unan 'zo o klask ober unan e bro Leon, kwa.
Youenn Bodenneg
E bro Bagan, lavar 'ta.
Mikael Madeg
E bro Bagan gant Youenn, 'vo aozet an traoù ganeomp, hag neuze 'vo lojet an tud e ti peizanted kwa, 'pad ur pemzektez bennak, 'vo labouret en ti kwa, e-giz-se 'vez paket ar brezhoneg eus ar vro. Neuze dre vras on a-du, ya sur.