Hor yez o kreskiñ : ar brezoneg er bak [Le breton au bac]

01 juillet 1971
04m 24s
Réf. 00604

Notice

Résumé :

E trepas ul lise e Brest e komzer gant liseidi yaouank eus bro Leon, eus o implij eus ar brezhoneg bemdez hag eus ar c'hentelioù a heuliont el lise. [Dans le couloir d'un lycée brestois, de jeunes Léonards patientent avant leur épreuve orale de breton au baccalauréat, et expliquent leur rapport à la langue et les cours qu'ils suivent au lycée. ]

Type de média :
Date de diffusion :
01 juillet 1971
Source :
ORTF (Collection: Breiz o veva )
Lieux :
Langue :
Breton

Éclairage

E fin ar bloavezhioù 1960 ne vez ket koulz lavaret, kelennet ar brezhoneg, nemet war intrudu kelennerien 'zo, a oar brezhoneg, hag a ginnig kentelioù ouzhpenn, er-maez eus an eurvezhioù skol, d'ar skolidi o deus c'hoant. Aotreet eo ivez ar skolarien da reiñ un tañva eus ar brezhoneg d'ar vugale, abaoe al lezenn Deixonne, votet e 1951. Met e gwirionez eo ral seurt kentelioù. Er bloavezh-skol 1970-1971, ne vez klevet brezhoneg nemet gant 0,6% eus skolidi Breizh ha ne vez, e fin ar bloaz, nemet un 800 bennak a liseidi o tremen an arnodenn er vachelouriezh. Met evel ma weler en diell eo kresket kalz an niver-se (peder gwech muioc'h etre 1969 ha 1971), rak e 1971 eo cheñchet ar reolennoù : ar poentoù gounezet en arnodenn "yezh rannvroel" a gonto evit disoc'h ar bak, ha n'eo ket nemet evit ar menegoù. El liseoù e santer ivez cheñchamantoù e spered an dud yaouank, hervez an enseller akademiezh. Tommoc'h ouzh o yezh eo kalz liseidi e Breizh-Izel.

Lod eus al liseidi-se eo a weler en diell, o tisplegañ da Fañch Broudic perak int deuet da dremen an arnodenn-se e Brest. Meur a hini a zispleg n'o deus ket amzer da vont d'ar c'hentelioù brezhoneg n'int ket niverus ("un eur bep sizhun", a lavar unan) ha yezh ar vuhez bemdez eo a gomzont c'hoazh evit an darn vrasañ anezho ("e-pad an eost, gant an amezeien").

Mathieu Herry - Kalanna

Version française

A la fin des années 1960, la langue bretonne n'est pratiquement pas enseignée, sauf par quelques enseignants motivés, militants, qui proposent des cours en dehors des heures de classe aux élèves intéressés. Depuis la loi Deixonne, votée en 1951, les enseignants du primaire sont aussi autorisés à initier leurs jeunes élèves au breton. Mais ce type de cours est dans les faits assez rare. Pendant l'année scolaire 1970-1971, seuls 0,6% des élèves bretons entendent du breton à l'école et, en fin d'année, seuls 800 lycéens passent l'épreuve facultative de breton au baccalauréat. Mais comme le montre ce document, ce nombre a beaucoup augmenté (quatre fois plus entre 1969 et 1971), car en 1971, les règles ont changé : les points au dessus de la moyenne obtenus dans cette épreuve de langue régionale compteront pour la note finale du candidat au bac, et plus seulement pour obtenir une mention à l'examen. Parallèlement, dans les lycées, l'attitude des jeunes vis-à-vis du breton change également, d'après l'inspecteur d'académie. De nombreux lycéens de Basse-Bretagne s'intéressent à leur langue.

Ce sont certains de ces lycéens qu'on rencontre dans cette archive. Ils expliquent à Fañch Broudic pourquoi ils sont venus passer cette épreuve à Brest. Plusieurs d'entre eux racontent qu'ils n'ont pas le temps d'assister aux cours de breton proposés dans leur établissement ("une heure par semaine", dit l'un d'eux) et la plupart d'entre eux parle le breton du quotidien, plutôt que celui des livres ("je parle pendant la moisson, avec les voisins").

Mathieu Herry - Kalanna

Mathieu Herry

Transcription

Fañch Broudig
C'hwi 'zo prepariñ an examin brezhoneg emaoc'h vont da dremen.
Lisead 1
Ya, deuet on amañ da esaeiñ da vont d'ar baccalauréat, da gaout ur poent bennak war-gorre dek.
Fañch Broudig
Ya, ouzhpenn evit ar brezhoneg ?
Lisead 1
Ya. Mod-se am eus... gellin kaout ur poent bennak evit ar baccalauréat.
Fañch Broudig
Labouret teus kalz e-pad ar bloavezh da c'hellout gounid poentoù evel-se e brezhoneg ?
Lisead 1
'M eus ket labouret kalz, 'fin... un tammig bihan alato !
Fañch Broudig
Ya. Ha te ?
Lisead 2
Biñ, me 'm eus suivet ur c'hour bennak er skol a zo bet roet ganeomp gant unan en doa volontez vat, an Aotrou Stefan 'deus roet kourioù deomp d'ar yaou. Met, n'on ket bet e tout ar c'hourioù, peogwir alies n'hon eus ket amzer da vont, e oa leun a labour hend-all da ober. Ha peogwir er gêr, kaozeomp ar brezhoneg alies a-walc'h, neuze memestra, am eus fiziañs da gouzout lavaret un dra bennak d'an examinateur da vat.
Fañch Broudig
Ya.
Lisead 3
Ar c'hastellinad o kas an amzer en-dro. Ur wech e oa e traoñ menez Kelc'h, e Kastellin, ul labourer douar. « Krapig » a veze graet anezhañ. Hag ar C'h/Krapig-se a veze atav o klemm eus an amzer. Hag un devezh, e lakaas en e benn mont da gavout an aotrou Doue d'ar baradoz. Goude bale pell, e tigouezhas. Ar c'hentañ a gavas, a oa Sant-Pêr.
Eliane Garçon
Perak eo bet Krapig da wel an aotrou Doue er baradoz ?
Lisead 3
Abalamour ne oa ket kontant dac'h an amzer 'oa e Breizh.
Fañch Broudig
Eliane Garçon, daoust hag e c'hellez lavaret din petra 'maout oc'h ober aze bremañ just a-walc'h ?
Eliane Garçon
O lakaat an dud da dremen arnodenn ar vachelouriezh 'maon bremañ.
Fañch Broudig
E brezhoneg ?
Eliane Garçon
E brezhoneg, 'vel just.
Fañch Broudig
Ya. Ha goulennoù a rez ouzh ar re a dremen, ouzh ar re yaouank ?
Eliane Garçon
Ya, lakaat a ran anezhe da lenn ur pennadig hag e klaskan kaozeal ganto diwar benn ar pennad-se.
Fañch Broudig
Ya. Ha n'eo ket re galet ar vicher ?
Eliane Garçon
Eo evidon eo kalet.
Fañch Broudig
Ya. Met brezhoneg brav a-walc'h a zo ganto ?
Eliane Garçon
Brezhoneg brav 'zo ganto, ya.
Fañch Broudig
Ha dit-te, n'eo ket re ziaes tremen un examin brezhoneg aze 'vel ma rez ?
Lisead 3
O nann, peogwir 'on bet boazet da gaozeal brezhoneg er gêr, gant va zud ha gant amezeien a zo, hag a gaoze brezhoneg mat. En ur labourat e-pad an eost aze e gaozeen brezhoneg alies.
Fañch Broudig
Ha 'barzh ar skolioù teus bet desket marteze un tamm ivez ?
Lisead 3
Ya, ya un tammig bihan met pas kalz. E-pad un eur bep sizhun 'baoe miz Meurzh 'peu près, met mod all, nann, nompas kalz, nann.
Fañch Broudig
Nann. Met esperañs 'peus da vezañ resevet e brezhoneg memestra ?
Lisead 3
O ya, ya.
Fañch Broudig
Ya. Hag er vachelouriezh ivez ?
Lisead 3
Ya.
Fañch Broudig
Armand Keravel, kalz muioc'h a studierien, a skolidi 'zo o tremen brezhoneg er bak ar bloaz mañ, n'eus ket ?
Armand Keravel
Ar bloaz mañ 'z eus kalz muioc'h ! Dija warlene 'oa un tammad muioc'h eget ar bloavezhioù all, met muioc'h kalz eo ar bloaz-mañ. Amañ ez eus bet lakaet deoc'h ar sifroù : betek daou vloaz 'zo, da lavaret eo betek ar bloaz 69 e veze bep bloaz etre kant hanter-kant ha kant ha pevar-ugent o tremen examin pe arnodenn brezhoneg ar vachelouriezh. Ar bloaz tremenet ez eus bet betek kant hanter-kant, nemet ar bloaz man eo savet kalz an niver, peogwir emaomp tost erru da eizh kant. Setu 'z eus bet gounezet un tammad.
Fañch Broudig
Ya. Ha peseurt talvoudegezh en deus ar c'hresk-se ?
Armand Keravel
Kresket eo niver ar skolidi, ar gandidated o c'houlenn tremen examin brezhoneg ar vachelouriezh, dre ma talv kalz muioc'h ar bloaz-mañ evito. Da skouer : ar bloaz-mañ, ar poentoù a c'hounezint en tu all da zek poent a gont dezho evit pakañ ar vachelouriezh da lod anezho, lod kalz zoken.
Fañch Broudig
Ya. Hag ouzhpenn-se e tiskouez an dra-se eo troet muioc'h mui ar vretoned yaouank ouzh o yezh ?
Armand Keravel
Oo, an dra 'zo anat ! Abaoe daou vloaz, ez eus kalz muioc'h a re yaouank o c'houlenn studial ar brezhoneg. Alies, ne c'heller ket reiñ dezho tro d'en ober, met e kalz skolioù memestra eo daou-gementet niver ar skolidi a vez o studiañ ar brezhoneg.