Per Jakez Helias skrivagner brezhoneg [Hélias, écrivain bretonnant]

30 janvier 1982
04m 21s
Réf. 00620

Notice

Résumé :

Pêr-Jakez Helias a gas ac'hanomp betek e vansardenn, ur pezh bihan dindan an doenn en e di er Forest-Foenn lec'h ma skriv e brezhoneg, barzhonegoù dreist-holl. Un daol goad, ur gador, ur gwele setu tout. Met er vansardenn « an holl draoù a zo e brezhoneg, hag ar brezhoneg a deu dezhañ en e spered, abalamour en traoñ ez eus ur bern tud hag a gomz galleg pe alamaneg pe saozneg, e-lerc'h amañ en deus un toull a zo dezhañ e-unan. » [Pêr- Jakez Hélias nous introduit dans sa mansarde, une petite pièce sous les combles de sa maison de la Forêt-Fouesnant, où il écrit en breton, des poèmes surtout. Une table de bois, une chaise, un lit, c'est tout. Mais dans la mansarde « tout est en breton et le breton « lui » emplit l'esprit car en bas il y a beaucoup de gens qui viennent et qui parlent français, allemand, anglais, alors qu'ici il a un coin qui n'est rien qu'à lui. »]

Type de média :
Date de diffusion :
30 janvier 1982
Source :
FR3 (Collection: Breiz o veva )
Personnalité(s) :
Langue :
Breton

Éclairage

Meur a skrivagner a zo en Helias : an den yaouank a a skriv sketchoù Jakez Krohen ha Gwillou vihan evit lakaat tud e vro da c'hoarzhiñ, an dramaour en e vrud a glask mont war roudoù Malmanche ha reiñ klod da sevenadur ha yezh Breizh, etnologour Marh al loh a fell dezhañ adkavout paradoz e vugaleaj, hag er fin ar romantour gallek a gomz dre allegoriennoù eus e filozofiez buhez. Koulskoude pa soñjer mat, ar memes tem eo a deu war wel bep tro : penaos ober e gañvoù da bed ar sevenadur breizhat a gozh a zo bet hini e vugaleaj. E giz ma lavar Thierry Glon en deus skrivet war e oberenn ur studiadenn soutil, Helias a zo esperañs an amzer tremenet hag an esperañs-se a gaver kreñv en he holl oberenn ha dreist-holl en e varzhonegoù.

Embannet int bet holl en ul levr a zo arouezius an titl anezhañ : Eus ur bed all. Kregiñ a ra Helias da skrivañ ingal barzhonegoù diwezhat awalc'h. 40 vloaz eo dija pa dremen daou vloaz en un ti-repoz e Maisons-Laffitte, e-kichen Paris, war lerc'h ur c'hleñved en doa paket en Afrika, pa oa aet di da stummañ skolaerien. Ur c'horn-tro e vo en e vuhez. Du-hont, pell eus Breizh e skiv barzhonegoù kaer-eston Maner kuz e zastumad kentañ a vo embannet e 1964 e brezhoneg hag e galleg e ti Andre Silvaire. Adal ar mare-se ne baouezo ket da skrivañ barzhonegoù : Ar men du, An tremen buhez, Amsked, Pobl an noz. Barzh ar film Helias skrivagner brezhoneg e tispleg da Fañch Broudic ez eo ur barzh un den hag a zo en ur seurt maner hag e barzh ar maner-se ez eus ur c'hant dor bennak hag n'eus nemet unan hag a zo a dreñv ur seurt gwirvoud war planedenn mab den war e blanedenn dezhañ e -unan... Ar vansardenn a zo moarvat trepas ar maner-se. Anzav a ra : Me a zo un den a zo digempouez penn da benn va buhez ha me gav din an dra-se a zo planedenn ar barzh. Hennezh a zo atao war glask ha ne gav ket hag e oar damdost ne gavo ket birviken. Setu n'eman ket mat en e groc'henn, n'emañ ket mat en e spered ha n'emañ ket mat en e galon. Pell omp eus skeudenn an tad-kozh gant e gasketenn hag e c'horn butun, prest da farsal atao a zo bet gwelet alies en tele.

Fromus eo lodenn ar film a weler amañ. Helias a lenn deomp ur barzhoneg war ar brezhoneg : Brezhoneg eo va bro, douaroniezh an tro-war-dro. Pell emañ amzer Gwillou vihan ha Jakez Krohen. E 1982 eo deut ar brezhoneg da vezañ evit Helias yezh ar vansardenn, ur yezh evitañ e unan, un ostilh da dizhout ur wirionez atao war dec'h...

Soazig Daniellou - Kalanna

Version française

Il y a plus d'un écrivain en Hélias : le jeune homme qui écrit les sketches de Jakez Krohen et Gwillou vihan pour faire rire les gens de la campagne, le dramaturge dans sa maturité qui suit les traces de Malmanche pour illustrer la culture et la langue bretonne, l'ethnologue du Cheval d'orgueil qui voudrait retrouver le paradis de son enfance et enfin le romancier francophone qui parle par allégorie de sa philosophie de vie. Pourtant c'est toujours le même thème qui revient : comment porter le deuil de l'ancienne civilisation bretonne de son enfance. Comme le dit Thierry Glon qui a très finement analysé l'œuvre du Bigouden : Hélias c'est l'espérance du passé. Et cette espérance s'exprime fortement dans ses poèmes.

Ils ont tous été publiés en un seul volume au titre significatif : D'un autre monde. Hélias a commencé assez tard à écrire de la poésie. Il a 45 ans déjà quand il doit passer deux ans dans une maison de repos à Maisons-Laffitte près de Paris suite à une maladie qu'il a contractée en Afrique où il était allé former des instituteurs. C'est un tournant dans sa vie. Loin de la Bretagne, il écrit les très beaux poèmes de Maner kuz (Manoir secret) son premier recueil qui sera publié en édition bilingue chez André Silvaire. A partir de ce moment il ne cessera d'écrire de la poésie : Ar men du (La pierre noire), An tremen buhez (Le passe-temps), Clair-obscur (Amsked ), Pobl an noz (Le peuple de la nuit). Dans le film Hélias, écrivain bretonnant, il explique à Fañch Broudic que « le poète est un homme qui se trouve dans une sorte de manoir, et dans ce manoir il y a une centaine de portes mais il n'y en a qu'une derrière laquelle il y a une vérité sur le destin de l'homme et sur son destin personnel. » Il avoue : « Je suis un homme qui a une vie qui n'est pas bien équilibrée et je crois que c'est la destinée du poète. Le poète est toujours en quête. Il ne trouve pas ce qu'il cherche et il sait qu'il ne le trouvera sans doute jamais. C'est pour cela qu'il n'est pas bien dans sa peau, il n'est pas bien dans son esprit, il n'est pas bien dans son cœur. » Nous sommes loin de l'image du grand-père, la casquette vissée sur la tête et la pipe à la bouche, toujours prêt à rire et à raconter des histoires, que l'on a vue souvent à la télévision.

L'extrait choisi est émouvant. Hélias nous lit un poème sur la langue bretonne : le breton est mon pays, tout le reste est géographie. Le temps de Gwillou vihan et de Jakez Krohen est passé. En 1982 le breton est devenu pour l'écrivain la langue de la mansarde, une langue intime, un outil pour atteindre une vérité qui s'échappe toujours...

Soazig Daniellou - Kalanna

Soazig Daniellou

Transcription

(Silence)
Pêr-Jakez Hélias
Amañ en em gavomp ar gwellañ tout, e Forest-Fouesn, en ti bihan a zo bet prenet ugent vloaz 'zo hag a zo ur bern gwez en-dro, ur bern parkeier, hag amañ emaon sioul evit ober ar pezh 'meus d'ober. Hag en ti, ar gwellañ lec'h deus an ti eo ar vañsardenn e-lec'h m'emaomp abalamour amañ an holl draoù a zo e brezhoneg, hag ar brezhoneg a teu din em spered abalamour en traoñ e teu ur bern tud hag a gomz galleg, pe alamaneg, pe saozneg. E lec'h amañ, em eus un toull a zo din-me ma-unan. Hag amañ e choman da gousket ivez, abalamour e-pad an noz e teu din mennozhioù, hag e savan deus ma gwele. Eveljust evit nompas direnkañ ar familh e choman amañ ganin ma-unan, hag e teuan da gemer notennoù e-kreiz an noz evel-se. A-wechoù pa savan diouzh ar mintin war-dro pemp eur e sellan eus ar pezh 'm eus skrivet e-pad an noz ha ne gomprenan netra ebet eus ar pezh 'zo deuet din em spered. Met ar pezh a zo, me zo bet atav douget war ar vañsardenn, bezañ dindan un doenn. Bezañ klozet mat, hag en ul lec'h ha n'eo ket re vras. Hag aze e c'hellomp en em zastum en omp unan, hag e teu din eñvorennoù deus an amzer kentañ 'meus bevet hag un amzer ha ne oa nemet brezhoneg en-dro din eveljust. Hag evel-se e teuan a-benn da lezel ar galleg a-gostez, ha da gaout ma spered troet ouzh ar brezhoneg. Diaes-tre eo sevel barzhonegoù, a-wechoù e choman ur miz pe zaou war unan outo. Ha pa 'z eo echu ganin, n'on ket kontant biskoazh, n'eo ket deuet mat an traoù a gav din, ha me lavar : Ah, paourkaezh paotr, bez o pefe gellet ober gwelloc'h sur. Koulskoude ar barzhonegoù a zo mat-tre evit en em lakaat a-unan gant ar brezhoneg. N'eus netra gwelloc'h eget sevel barzhonegoù evit gouzout petra eo ur yezh, petra 'zo enni, peseurt son a ra ar gerioù, hag ivez e rankit stardañ an traoù ar muiañ posupl evit deoc'h kaout memestra un dra a-bouez bennak er frazenn ho peus skrivet. A-hend-all ur wech c'hoazh, ne dalvez ket ar boan. Enfin. Bloavezhioù 'zo dija, evit displegañ 'pezh a c'hoarvezh ganin p'emaon e-giz-se o sevel barzhonegoù, am eus skrivet un draig berr. Soñj din emañ un tu bennak amañ. Setu. Brezhoneger ma 'z on. N'em eus lec'h all ebet da surentez, Nemet yezh ma evidon-me, Ar brezhoneg eo ma bro. N'em-eus danvez ebet all da zifenn, Nemet al lennad chouchenn berv, Ar gwelienn gouez, A vag ac'hanon er-maez hag e-barzh, Ar brezhoneg eo ma bro. N'em eus banniel all ebet da heuliañ, Nemet ar geriou kanab dideuhuz, Adgweet gant ma glaourenn, Hag a guzh ouzh ar selloù emaon noazh, Douaroniezh an tro-war-dro. Ar brezhoneg eo ma bro.